De boer zit gevangen

Stikstof Nu de coronacrisis duizenden bedrijven treft, zijn de agrarische protesten bijna genant. Minister en boeren, stop met elkaar te bestrijden, maant Frits van der Schans.

Boerenprotest in Ten Post (Groningen), 2019.Foto Kees van de Veen 

3 augustus 2020

Na bijna tien maanden protesten is wel duidelijk dat boeren het grondig oneens zijn met het stikstofbeleid van minister Schouten (Landbouw, ChristenUnie). Haar laatste maatregel die tot minder eiwitrijk veevoer verplicht, heeft weinig stikstofeffect, maar geeft het kabinet juridisch bezien de ruimte waarmee huizenbouw en aanleg van wegen mogelijk blijven.

Frits van der Schans is adviseur bij het Centrum voor Landbouw en Milieu.

In een doorsnee jaar zou deze maatregel te verdedigen zijn. Maar nu de economie door corona gedeeltelijk stilligt, is er feitelijk al voldoende stikstofruimte voor activiteiten in de huizen- en wegenbouw. Met 20 procent minder verkeer daalt de Nederlandse stikstofuitstoot ruim 5 procent , terwijl de veevoermaatregel hooguit 0,1 procent reductie oplevert. Wat betreft de landbouw is het op korte termijn veel effectiever om melkkoeien méér te weiden en de dierlijke mest met water verdund aan te wenden. Voor de langere termijn is een verdergaande reductie van de stikstofuitstoot nodig en dat kan niet zonder, aanzienlijke, krimp van de veestapel. Dit alles samen is het vlak waarop zich een schimmig spel afspeelt, de voedingsbodem voor de huidige protesten.

Internationale markten

Nederlandse veehouders werken hard, zijn ambitieus en investeren veel van het verdiende geld in de ontwikkeling van hun bedrijven. Zij zien dat de opbrengst van hun producten achterblijft bij de ontwikkeling van kostprijzen. Daardoor voelen zij zich genoodzaakt tot schaalvergroting van hun bedrijven om zo kostenefficiënter te kunnen werken. Minister Schouten benoemde dat in haar toekomstvisie: „Maar ze [boeren en tuinders] zitten ook – als het ware – gevangen in het huidige productiesysteem, dat niet toekomstbestendig is. Hoe komen ze daaruit?”

Met hun protesten tonen boeren impliciet dat zij gevangen zitten. Maar waarin? Boeren en tuinders werken binnen aanbodgestuurde internationale markten. Zij hebben vrijwel geen invloed op de opbrengstprijzen en zijn afhankelijk van hun afnemers, van zuivelfabrieken en slachthuizen. Kunstmest, krachtvoer, gewasbeschermings- en diergeneesmiddelen worden direct of indirect geleverd door multinationals. De prijzen van deze producten zijn vaak meer gebaseerd op de afnamebereidheid van boeren dan op de feitelijke kosten. Veel boeren leerden op school dat geld lenen goedkoper is dan geld hebben. Zij vergrootten in de loop der jaren hun leningen aanzienlijk en nu moeten ze voor vrijwel elke verandering in de bedrijfsvoering naar de bank met een accountantsrapport voor goedkeuring.Lees ook:Eiwit in veevoer: ‘Wat er niet inkomt, gaat er ook niet uit’

Boeren zitten niet alleen financieel-economisch gevangen. Burgers, maatschappelijke organisaties en politici zijn kritisch over de productiewijzen van ons voedsel. Dat heeft geleid tot een milieu- en diervriendelijkere land- en tuinbouw. De waardering daarvoor wordt inmiddels overschaduwd door nieuwe kritiek, op de effecten op klimaat en biodiversiteit en op de nog steeds te hoge stikstofuitstoot. En nu ‘moeten’ boeren binnen een paar jaar ook nog weer naar een ‘natuurinclusieve’ landbouw.

Last but not least zitten veel boeren sociaal gevangen. Hun bedrijven zijn door erfopvolging vaak al meer dan honderd jaar familiebedrijven. Ouders, broers en zusters zijn vaak nauw betrokken en vormen, tezamen met adviseurs, toeleveranciers en afnemers, het sociale leven van boeren. De boer die kiest voor een afwijkende bedrijfsvoering moet niet zelden afstand nemen van een deel van zijn sociale leven.

Ook minister Schouten zit gevangen, in een coalitie van partijen met uiteenlopende opvattingen. Voor een meerderheid in de Eerste Kamer moet ze bovendien te rade gaan bij de oppositie. Daarnaast zit ze gevangen in een juridisch wespennest rond stikstof, met dank aan haar voorgangers in de afgelopen decennia. Vrijwel elke verandering van wet- en regelgeving vergt instemming van Brussel dat steeds minder waardering heeft voor de Nederlandse aanpak. Vandaar ook de nieuwste voorwaarden voor de derogatie, een ontheffing op Europese stikstofregels.

Rollebollend

Ingrijpen in de omvang van de Nederlandse veehouderij door de overheid is kostbaar. Veehouders hebben in de afgelopen decennia productierechten gekregen voor het mogen houden van melkvee, varkens en pluimvee. Die productierechten zijn opgeteld meer dan 15 miljard euro waard. Als de overheid deze sectoren wil krimpen, zal ze rechten moeten opkopen. Daarvoor heeft het kabinet reeds een aanzienlijke hoeveelheid geld uitgetrokken. Dat een vergoeding noodzakelijk is, komt voort uit het Europees verdrag voor de rechten van de mens, een verdrag waar PVV en FvD in 2017 afscheid wilden nemen.

In het perspectief van de coronacrisis waarin tienduizenden werknemers hun baan verliezen en duizenden ondernemers hun bedrijf ten onder zien gaan, is het ronduit genant dat boeren en minister rollebollend over straat gaan, met als aanleiding een stikstofmaatregel waarvan noodzaak en effectiviteit met reden wordt betwist. Minister, trek deze maatregel in en zet vol in op krimp van de veestapel, innovatieve stallen, met water verdund mest aanwenden en meer koeien in de wei. Boeren, kijk in de spiegel en vraag je af of je economisch, maatschappelijk en sociaal gevangen wil blijven. Als je dat niet wil, maak dan gebruik van opkoopregelingen om te stoppen of subsidieregelingen om je bedrijf om te vormen. Maar stop alsjeblieft met deze overtrokken acties en voorkom dat de samenleving zich tegen jullie gaat keren.

https://www.nrc.nl/nieuws/2020/08/03/de-boer-zit-gevangen-a4007722