Hoe Nederlandse bedrijven verstrikt raakten in een witwasnetwerk
Ondergrondse betalingen
Hoe Nederlandse bedrijven verstrikt raakten in een witwasnetwerk
Het ondergrondse ‘hawala’-bankieren is heel normaal in veel landen uit het Midden-Oosten, maar in Nederland verboden. Toch lieten grote en kleine Nederlandse bedrijven zich ermee in. En raakten zo, mogelijk onbewust, betrokken bij witwaspraktijken.
Geldtelmachines ratelen aan een stuk door, een oude man loopt gebukt met een meter breed pak met Iraakse dinars op zijn schouders naar buiten. Op deze drukke bazaar in de Iraaks-Koerdische hoofdstad Erbil is één hal helemaal ingeruimd voor het wisselen en overmaken van geld. Mannen lopen af en aan met telefoons aan hun oor en stapels biljetten in de armen, langs toonbanken waarin dinars, Syrische ponden, Iraanse rial, en Amerikaanse dollars liggen.
Wie vanuit hier een betaling wil doen aan een bankrekening waar dan ook ter wereld, óók in Nederland, kan met zijn cash terecht in een van de kleine kantoortjes die het marktplein omsingelen. “Mensen geven me een bankrekeningnummer, bijvoorbeeld in Nederland, en betalen een kleine commissie. Dan staat het binnen één of twee dagen op die rekening”, legt bankier Abdul-Ahad Kamal uit.
Klinkt overzichtelijk. Maar aan deze manier van overboeken, ‘hawala-bankieren’ in jargon, kleven risico’s op het witwassen van zwart geld. Onderzoeksplatform Investico en Argos volgden betalingen uit landen als Libanon, Irak en Syrië naar Denemarken en uiteindelijk Nederland. Daar belandden voor mogelijk miljoenen euro’s aan zwart geld op de bankrekening van heel gewone bedrijven, van kleine mkb’ers tot FrieslandCampina.
Ondergronds bankieren
Hawala-betalingen kun je zien als een vorm van ondergronds bankieren, en het is redelijk geaccepteerd in veel landen uit het Midden-Oosten. Soms is het zelfs de enige manier om betalingen te doen, omdat het reguliere bankverkeer niet altijd even betrouwbaar werkt.
Bij hawala wordt geen geld overgemaakt tussen twee bankrekeningen. In plaats daarvan levert de betalende partij contant geld in bij zijn betaalagent op een lokale geldmarkt. De ontvangende partij kan in zijn eigen land dan voor eenzelfde bedrag afhalen bij zijn eigen lokale betaalagent.
Die twee betaalagenten houden onderling een soort balans bij, zeg maar een telraam, waarbij ze van elkaar weten hoeveel de één nog schuldig is aan de ander. Dus als iemand uit Irak voor 100 euro aan melkpoeder in het buitenland koopt, heeft de betaalagent in Irak een schuld van 100 euro bij de betaalagent in het andere land. Tot er weer een betaling de andere kant op gaat van 100 euro, omdat iemand uit dat andere land later voor dat bedrag uit Irak koopt. Dan heffen die schulden elkaar op, en is alles weer in balans.
De Marty Byrde van Denemarken
De partijen die het gebruiken om betalingen over en weer te versturen, zijn dus zeker niet per se crimineel. Maar omdat er zoveel contant geld in omgaat, is de betaalmethode wél kwetsbaar voor malafide personen die zich ertussen kunnen wurmen.
Dat merkte de Deense recherche vorig jaar ook. Zij had haar handen vol aan Operatie Ozark – een dossier genoemd naar de gelijknamige Netflix-thriller. Daarin weet Marty Byrde, een slimme accountant die zich voordoet als onopvallende ondernemer, honderden miljoenen dollars wit te wassen voor een drugsbaas.
Denemarken heeft zijn eigen Marty Byrde, blijkt als de rechtbank van Kopenhagen in zomer 2022 de 45-jarige Hassan Ahmed veroordeelt tot vijf jaar cel en een hoge geldstraf voor het witwassen van zo’n 17,4 miljoen euro. Via twaalf Deense bedrijfjes waaronder een snoepwinkel, meerdere schoonmaakbedrijven en één Noors uitzendbureau, pompte Ahmed zwart geld het witte circuit in.
Dat komt naar voren uit 3400 banktransacties van in totaal ruim 80 miljoen euro, aangevuld met politiedocumenten en curatorrapporten, die het Deense onderzoeksjournalistieke tv-programma Money Hunters (Pengejægerne) kreeg van Deense autoriteiten, en vervolgens deelde met onder meer Investico en Argos.
Zwarte contacten
Van de 80 miljoen euro uit het witwasonderzoek blijkt uiteindelijk liefst 7 miljoen euro op de bankrekening van Nederlandse bedrijven beland. De Nederlandse bedrijven hadden spullen verkocht aan klanten in onder meer Libanon, Irak en Syrië. Dat kon van alles zijn, van melkpoeder tot duivenvoer, aardappelzaden en landbouwmachines. Klanten uit het Midden-Oosten betaalden voor die producten via het hawala-systeem.
Maar de hawala-betalingen verliepen niet direct tussen bijvoorbeeld Irak en Nederland, maar gingen via Denemarken als tussenstop. Zo zag de inmiddels veroordeelde Ahmed zijn kans schoon om vanuit Kopenhagen zwart geld bij de betalingen te vermengen.
Ahmed, een soort tussenpersoon, gaf gewone Deense bedrijfjes de opdracht om betalingen over te maken aan de Nederlandse bedrijven, die nog betaald moesten worden voor hun verkochte spullen. De Deense bedrijven kregen daar zwarte contanten voor terug. Zo werd dat zwarte geld witgewassen. De Deense bedrijven konden het contante geld op hun beurt bijvoorbeeld gebruiken om hun personeel zwart uit te betalen, en wisten zo belasting te ontduiken.
Flesvoeding betaald door een Deens bouwbedrijf
Uiteindelijk kreeg de Nederlandse verkoper wel betaald voor zijn melkpoeder of duivenvoer, maar van een totaal onbekende partij uit een totaal ander land dan waar de daadwerkelijke koper zich bevond. Dat is bijzonder, en zou alarmbellen moeten doen afgaan: waarom krijg ik mijn geld niet van de klant in Irak, maar van een snoepwinkel, schoonmaakbedrijf of een installatiebedrijf uit Denemarken?
Ausnutria, een internationale zuivelproducent met vijf fabrieken in Nederland, een regionaal hoofdkantoor in Zwolle en shirtsponsor van SC Heerenveen, ontving in 2020 en 2021 achtereenvolgens bijna twee ton van een lasbedrijf, 70.000 euro van een bouwbedrijf, en een kleine 15.000 euro van een bedrijfje gevestigd in een restaurant.
Alle nogal ongeloofwaardige afnemers van flesvoeding. Ausnutria laat weten dat de betalingen leveringen van kindervoeding betrof aan een klant in het Midden-Oosten. “Het is daar een roerige wereld, reguliere banken zijn bijna niet beschikbaar”, zegt een woordvoerder. “Van wat wij begrepen hebben, wordt het geld in Irak ingeleverd bij een soort geldkantoor. Wij kregen te horen dat dat kantoor gecertificeerd was door de overheid.”
FrieslandCampina kreeg ruim 160.000 euro uit Denemarken voor een ‘blend van ongezoete gecondenseerde melk en plantaardig vet’ voor een klant in Libië. En de Nederlandse vestiging van het Amerikaanse Medtronic, een wereldwijde marktleider op het gebied van medische technologie, ontving achttien betalingen van verschillende bedrijven uit de Deense netwerken, voor leveringen met onbekende bestemming.
Route niet te reconstrueren
Zowel de Nederlandse verkopende bedrijven als de klanten uit het Midden-Oosten zeggen niet te hebben geweten dat er een malafide tussenpersoon in Denemarken bij de betalingen betrokken was. “Ons bancaire systeem is ingewikkeld”, zegt Hind al-Rikabi, een ondernemer uit de farmaceutische industrie, vanuit haar Iraaks-Koerdische kantoor. “Internationale betalingen die wij via de bank doen bouncen vaak of worden in Europa geblokkeerd.”
Voor een bestelling van medische producten die ze deed bij een Nederlands bedrijf, ging ze naar een lokale geldmarkt in Koerdistan, legt ze uit. Hoe haar geld precies vanaf die markt in Nederland raakt, weet ze niet. Ook de Nederlandse verkopers kunnen de route van het geld niet reconstrueren.
“Wij zijn geen recherche in dat wij altijd achter die transacties aangaan, en dat kunnen wij ook niet”, zegt Dalawan Mostafa, de eigenaar van een slachtafval-exportbedrijf, dat vanuit Denemarken betalingen ontving. “Het enige dat wij kunnen doen, is van onze klant eisen dat zij een betalingsbewijs sturen.”
Betalingen glippen erdoorheen
Hoewel hawala op sommige plekken de enige manier is om geld over grote afstanden over te maken, geldt dit in Nederland dus als illegale vorm van bankieren. De betaalagenten zijn in formele zin nauwelijks gereguleerd, zegt Erwin van Veen, Midden-Oosten-expert bij het Clingendael Instituut. “En veel landen in het Midden-Oosten hebben geen idee hoe groot de sector is. Beide aspecten zijn natuurlijk uitnodigingen aan lieden die witwaspraktijken bedrijven.’
Banken merken betalingen door een derde partij ondertussen lang niet altijd op. “Als er een betaling van een andere Europese bankrekening binnenkomt, bijvoorbeeld Denemarken, gaat er niet direct een rode vlag omhoog in ons systeem”, zegt een woordvoerder van ING.
De bank ziet het ook als de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf om dergelijke betalingen niet aan te nemen, of te onderzoeken. Grote bedrijven blijken wel degelijk bewust van de risico’s, en ook van hun eigen verantwoordelijkheid daarin.
Geen derdenbetalingen meer
FrieslandCampina moet ‘tot zijn spijt’ bevestigen dat het in 2020 geld aannam van een Deens lasbedrijf voor een levering, en zegt sindsdien geen derdenbetalingen meer aan te nemen. “Zakenpartners die gebruikmaken van dergelijke betalingen wordt verzocht daarmee te stoppen. Als er geen gehoor wordt gegeven aan dit verzoek, wordt de relatie beëindigd, juist om te voorkomen dat FrieslandCampina onbewust betrokken raakt bij mogelijk onoorbare activiteiten”, laat een woordvoerder weten.
Ausnutria zegt ‘in principe’ geen derdenbetalingen aan te nemen: het zou dit bij één Iraakse klant een tijd toegestaan hebben omdat er geen reguliere bank voorhanden was die de betalingen kon voldoen. Zorgbedrijf Medtronic onthoudt zich van commentaar, maar stelt wel dat het beoogt ‘overal waar het actief is te handelen conform de hoge normen van ethisch gedrag in de medische hulpmiddelensector’.
Daar denkt de curator van één van de Deense bedrijven die gebruikt is voor witwassen, anders over. Om schuldeisers tegemoet te komen, waaronder vermoedelijk de Deense Belastingdienst, probeert hij de Nederlandse betalingen terug te halen. Juist het feit dat die betalingen via een ondergronds, ontraceerbaar banksysteem plaatsvonden, maakt de Nederlandse bedrijven kwetsbaar.
Want zij kunnen niet bewijzen dat de betalingen legitiem waren, schrijft de curator in een faillissementsrapport: ‘Geen van de buitenlandse bedrijven kon uitleggen waarom een Deens bedrijf dat laswerkzaamheden uitvoert, als betaalagent moest optreden – of hoe dat bedrijf de gelden kreeg van de bedrijven in het Midden-Oosten’.
Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Postcode Loterij Fonds van Free Press Unlimited
Reacties
Een reactie posten