‘De Nakba is nooit gestopt. Israël doet er alles aan om de Palestijnen te verdrijven’
‘De Nakba is nooit gestopt. Israël doet er alles aan om de Palestijnen te verdrijven’
De Nakba in 1948 zorgde ervoor dat veel Palestijnen verdreven werden, en overal ter wereld neerstreken. Badria Al-Zaben (80), die nu in een flatje in Haarlem woont, maakte ‘de catastrofe’ mee. En het gaat nog door: ‘De Gazanen worden nu ook hun land uit gedwongen’.
Die nacht sloeg er steeds iets tegen haar been. Als ze haar ogen sluit voelt ze het weer. Tik. Tik. Tik. Bij elke stap van haar vader, in wiens armen ze lag. Tik. Tik. Tik.
Later vertelde de vader van Badria Al-Zaben haar dat de tikjes van graanstengels kwamen. Hij was boer en wilde in een voorjaarsnacht van 1948 nog een laatste keer door zijn land lopen. Vader Al-Zaben had gehoord dat de zionisten zijn dorp Tyre hadden bereikt. Het gerucht ging dat ze kwamen moorden en verkrachten. Dus er zat niets anders op, dacht hij, dan zo snel mogelijk vluchten om zijn familie te beschermen. Te voet. Met vrouw en vier van zijn kinderen. Zijn moeder en één van zijn kinderen moest hij – voorlopig – achterlaten.
Al-Zaben (inmiddels 80) woont sinds 2014 in een flat in Haarlem. Ze heeft het hier goed. Het is vredig en haar zoons wonen niet ver van haar vandaan. Maar “de witte vallei waar we toen woonden zal altijd thuis zijn”, vertelt ze. Zo ervaart haar nichtje Sara Rachdan (29), die naast haar op de bank zit, het ook. Ze heeft zelf nooit in die vallei gewoond, toch is Palestina ook haar thuis. Naast wetenschappelijk onderzoeker is ze activist. Sinds 7 oktober is ze betrokken bij zowat iedere pro-Palestinademonstratie in Nederland.
In welk land horen wij?
“Kijk”, zegt Rachdan. Ze wijst naar een kunstwerk op de kast. “Ik heb mijn familie geschilderd.” Op het plaatje beschermt haar opa een kind met de keffiyeh die hij om zijn schouders draagt, oma buigt haar hoofd over een baby. Op de achtergrond een geel veld en een donkerblauwe hemel, als verbeelding van de nacht waarin de familie vluchtte.
Een paar dagen voordat de familie Al-Zaben door het veld liep, op 14 mei 1948, hadden de Verenigde Naties het Palestijnse mandaat (het gebied tussen Egypte, Jordanië, Syrië en Libanon) aangewezen als de staat Israël. Antropoloog Dina Zbeidy, die op dit moment onderzoek doet naar mensenrechteneducatie, legt uit dat de Palestijnen die dag Al Nakba noemen, ‘de catastrofe’.
Tijdens het ontstaan van ‘het beloofde land’ dreven Israëlische militia 700.000 Palestijnen uit hun huizen. Ze doodden er 15.000. Verwoestten meer dan 500 dorpen. “Daar is nooit politieke compensatie voor geweest”, vertelt Zbeidy. “Alle Palestijnen leven nog steeds met de Nakba. Een hele generatie moest vluchten, naar de huidige Palestijnse bezette gebieden, naar Libanon en Syrië, naar Jordanië. Maar velen vertrokken ook naar bijvoorbeeld Europa of de Verenigde Staten.”
Dat verhaal begon niet in 1948, zegt de antropologe, maar aan het eind van de negentiende eeuw, ten tijde van het opkomend nationalisme in Europa. In veel Europese landen werden Joden niet gezien als onderdeel van de naties. Zbeidy: “Als reactie daarop vroeg een minderheid uit de Joodse gemeenschap zich af: in welk land horen wij, wat is ons land? Hebben wij als volk geen recht op zelfbeschikking? Zo ontstond het zionisme, een politieke beweging die streeft naar een Joods thuisland.” Dat thuisland werd Palestina, waar – door het verlangen naar een eigen staat en het Europees antisemitisme – steeds meer Joden naartoe vertrokken.
De Joden waren onze buren
“De Joden waren onze buren”, zegt Al-Zaben op de bank in Haarlem als ze vertelt over het leven voordat er grote aantallen Europese Joden kwamen en de gebeurtenissen van 1948 zich ontrolden. “We gingen naar elkaars winkels. Onze dokter was Joods. Je zou ons zelfs vrienden kunnen noemen. Het is belangrijk dat je weet dat we Joodse mensen niet haten. Onze enige vijanden zijn degenen die ons koloniseerden.” Net als veel andere Palestijnen heeft ze het gevoel dat voordat ze ook maar iets mag of kan zeggen, ze eerst duidelijk moet maken dat ze geen antisemiet is.
De komst van de Joden was inderdaad lang geen groot probleem, zegt antropoloog Zbeidy. Eigenlijk ging het pas rond de jaren dertig mis, toen het duidelijk werd dat sommige kolonisten een expliciet Joodse staat wilden oprichten. “Veel Palestijnen dachten: hee, wacht eens even, wij hebben ook recht op zelfbeschikking.”
Die staat werd werkelijkheid na de Tweede Wereldoorlog. In de vergadering van de net opgerichte Verenigde Naties werd een verdelingsplan voorgesteld. De 600.000 Joden die in het gebied woonden zouden 56,4 procent van Palestina krijgen, de 1 miljoen Palestijnen 42,9 procent. Jeruzalem bleef ‘neutraal gebied’.
Daarna hief Groot-Brittannië op 15 mei 1948 het mandaat op en trok zijn troepen terug. Er zou gezegd kunnen worden dat de Britten daarmee de Palestijnen en de Joden aan hun lot overlieten: er was geen neutrale partij meer die de vrede bewaakte. Diezelfde nacht verklaarde de Israëlische politicus David Ben-Goerion eenzijdig de Joodse staat Israël onafhankelijk. Er zou een oorlog van tien maanden volgen, waarin de zionistische milities en het Israëlische leger ook het gebied bezetten dat in het eerdere voorstel voor de Palestijnen was bestemd. Uiteindelijk ‘kregen’ de Palestijnen alleen nog de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever.
‘Mijn moeder had de sleutel om haar nek’
Terug naar die donkere nacht in 1948. Naar het dorp Tyre, waar de familie Al-Zaben woonde en dat nu in Israël ligt. Na een tocht kwam de familie in een kamp in Jordanië terecht. “We kregen een tent”, zegt Al-Zaben. “Het was te koud om te slapen. Dus we zaten op de grond, in stilte.”
Het gezin bleef een jaar in Jordanië. Daarna vertrokken ze naar Syrië, waar ze eerst een maand in een moskee bivakkeerden om uiteindelijk in Damascus terecht te komen. Vader en oudste zoon kregen een baan. De rest van de kinderen ging naar school. “Het enige waar we over spraken was Palestina”, zegt Al-Zaben. “Avond na avond na avond. Hoe het thuis zou zijn. De vallei. De geur van olijfbomen. Mijn moeder had de sleutel van ons oude huis altijd om haar nek.”
Ze klopt haar nichtje op het been. “Er is eigenlijk nog iets wat ik moet vertellen”, zegt ze. “Iets wat ik ook nog nooit tegen jou gezegd heb.” Rachdan kijkt even naar haar tante en knijpt in haar hand. “Oké”, zegt ze.
Tachtig mannen levend verbrand
Toen het gezin net aankwam in het kamp in Jordanië waren een van de kinderen en grootmoeder nog in het Palestijnse dorp Tyre. Vader Al-Zaben ging hen halen. Bij terugkomst vertelde hij een verschrikkelijk verhaal, zegt Al-Zaben.
“Ons dorp was helemaal leeg. Iemand vertelde dat de kolonisten alle vrouwen en kinderen naar een kamp hadden gebracht. Ze zouden ook tachtig mannen in aparte auto’s hebben gestopt en naar een vallei in de buurt gereden. Alle voertuigen werden in de fik gezet. De inzittenden zijn levend verbrand.”
Van deze gebeurtenis is geen bewijs te vinden. Dat betekent niet dat het niet gebeurd is: niet alle massamoorden zijn goed gedocumenteerd, legt antropoloog Zbeidy uit. “Maar er is wel archiefbewijs dat soortgelijke incidenten hebben plaatsgevonden.”
Nichtje Rachdan schrikt van het verhaal. Palestijnen worden altijd gedehumaniseerd, zegt ze, vooral de mannen. Kijk maar naar die foto die een paar weken geleden rondging, van al die ontblote Palestijnse gevangenen. Waarom mochten ze hun kleren niet aanhouden?
Vechten tegen vooroordelen
De afgelopen drie maanden heeft Rachdan alleen nog maar aan Gaza gedacht. Ze helpt met het organiseren van elke demonstratie. Grijpt elke kans aan om het verhaal van de Palestijnen te vertellen. Dat deed ze een maand geleden toen ze tijdens de klimaatdemonstratie de microfoon van Greta Thunberg kreeg. Afgelopen donderdag was ze op een sit-in op Amsterdam Centraal, om daar om een staakt-het-vuren te vragen.
Tijdens de demonstraties worden activisten met een Arabische achtergrond met vooroordelen geconfronteerd. Als ze Allahu Akbar roepen zeggen ze er meteen achteraan dat dat ‘God is de grootste’ betekent – en dat ze dus niet bij een terroristische organisatie horen. Ze blijven herhalen dat ze Hamas niet steunen. Dat ze de Joden niet haten. Dat ze gewoon erg graag zouden willen dat Israël stopt met het vermoorden van hun familieleden.
Tijdens een van de bijeenkomsten hielden enkele deelnemers een groot spandoek vol namen omhoog. Een idee van Rachdan: we verzamelen zoveel mogelijk namen van kinderen die de afgelopen weken in Gaza overleden zijn. Op haar initiatief schreeuwde de menigte minuten achter elkaar de volgende zinnen: They have names, they had dreams – ze hebben namen, ze hadden dromen.
“Ik ben zo trots op mijn nichtje”, zegt Al-Zaben. “Zij dient ons land nog beter dan ik.” Zelf was ze een van de oprichters van de Palestijnse vrouwenbeweging in Syrië, waar ze uiteindelijk het grootste deel van haar leven gewoond heeft.
In de jaren zestig studeerde ze in Damascus sociale wetenschappen. Daarna werkte ze lang als onderwijzer en kreeg ze zes kinderen. Maar toen ook in Syrië oorlog uitbrak moesten zij en haar kinderen opnieuw vluchten. Nu is het gezin verspreid over Europa.
De Nakba is nooit gestopt
Al-Zaben staat op en komt terug met een potje aarde. “Ik ben één keer teruggegaan naar Palestina, een paar jaar geleden”, zegt ze. “Ik zou willen dat ik daar had kunnen blijven. Zelfs als ik onder een boom had moeten slapen.”
Maar blijven kon niet. Zbeidy legt uit: “De meeste Palestijnen die tijdens de Nakba binnen de nieuwe Israëlische grenzen bleven, kregen een Israëlisch paspoort. Maar niet de mensen die waren ontheemd, waardoor ze het land niet meer in kunnen. Dat is niet het enige wat Israël onderneemt om de Palestijnen te verdrijven. De staat bezet steeds meer plekken die ooit van de Palestijnen waren. Niet alleen Gaza, ook op de Westelijke Jordaanoever en binnen Israël.”
“De Nakba is nooit gestopt”, zegt Zbeidy. “Israël doet er alles aan om de Palestijnen te verdrijven. Met de bombardementen in Gaza is dat nu weer heel zichtbaar.” Op nieuwjaarsdag maakte Israël bekend dat het duizenden militairen terugtrekt uit de Gazastrook. Maar dat betekent niet dat de oorlog voorbij is. Die is volgens premier Netanyahu ‘op zijn hoogtepunt’. Ook riep Israëls minister van financiën Bezalel Smotrich de Gazanen op de Gazastrook te verlaten en plaats te maken voor Israëliërs “die de woestijn tot bloei laten komen”. Hij zei daarbij dat er permanente militaire aanwezigheid in Gaza zal zijn en dat er Joodse nederzettingen gevestigd moeten worden.
Hoewel Smotrich het onthemen van de uitgehongerde bevolking van Gaza als een keuze formuleert, moet erbij gezegd worden dat het verdrijven van een volk tegen het humanitair recht en tegen het oorlogsrecht is. “Daarbij wordt niemand vrijwillig vluchteling”, zegt Zbeidy. “Het lijkt er sterk op dat deze uitspraken onderdeel zijn van een groter koloniaal project waarbij de Palestijnen verdreven worden. Het bewijst eens te meer dat de mensen in Gaza geen zelfbeschikking hebben. Niemand vraagt aan hen wat zij willen.”
‘Het gat geeft me hoop’
Het Nederlandse ministerie van buitenlandse zaken noemde de opmerkingen van de Israëlische minister ‘onverantwoordelijk’ en wees het voorstel af. Eerder veroordeelden de Verenigde Staten, Frankrijk, Duitsland, EU-buitenlandchef Josep Borrell en meerdere Israëlische politici de uitlatingen. De veroordelingen van de Amerikaanse en Europese presidenten voelen loos, zegt de antropoloog. “Rutte zei ook dat hij vond dat Israël het internationaal recht niet mag schenden. Maar Nederland blijft Netanyahu steunen, wat hij ook doet.”
Wanneer Al-Zaben naar het nieuws kijkt, kan ze niet geloven wat ze ziet. “Het is catastrofaal. Onze mensen worden collectief gestraft voor iets”, zegt ze. “Maar voor wat?” Toch is teruggaan geen droom, gaat ze verder. Palestijnen zullen nooit, maar dan ook nooit opgeven. Ooit zullen ze vrij zijn. En Al-Zaben zal het meemaken, zegt ze. Wacht maar.
Reacties
Een reactie posten