Kan Trump de verkiezingen stelen? ‘Hij kan twee strategieën volgen. Eén is zeer realistisch’
Interview
Kan Trump de verkiezingen stelen? ‘Hij kan twee strategieën volgen. Eén is zeer realistisch’
De Amerikaanse democratie blijft kwetsbaar voor diefstal, ziet rechtsgeleerde Lawrence Lessig. ‘Ik ben weinig optimistisch dat Republikeinen de rug recht houden.’
Aan het begin van zijn boek is Lawrence Lessig duidelijk. De tactiek van Donald Trump in 2020 om vicepresident Mike Pence voor zijn karretje te spannen, was misschien wel de domste van alle mogelijke manieren om de verkiezingen te stelen.
Trump baseerde zich op rechtswetenschapper John Eastman, die meende dat de vicepresident de grondwettelijke macht had om tijdens de plenaire vergadering waarin het Amerikaanse congres de verkiezingsuitslag bevestigde, zelf te bepalen welke kiespersonen hij aan het Congres zou presenteren.
Nee, zeggen Lessig en zijn mede-auteur Seligman in hun boek How To Steal A Presidential Election – die macht heeft Pence helemaal niet. Dat zei Pence trouwens zelf ook, meermaals. Alleen wilde Trump niet luisteren en stuurde hij een meute aanhangers op het Capitool af toen Pence hem op die bewuste 6 januari inderdaad niet tot valse winnaar van die verkiezingen uitriep.
Juridische geitenpaadjes
Maar er zijn wel degelijk genoeg juridische geitenpaadjes om een verkiezingsuitslag in je voordeel om te buigen, beschrijven Harvard-hoogleraar Lessig en zijn collega Seligman (Stanford) in hun boek dat eerder dit jaar verscheen.
En ja, schrijven ze in het voorwoord, beide rechtsgeleerden snappen dat dit boek vol staatsrechtelijke afsnijroutes zowat gelijkstaat aan een doe-het-zelf-gids van een atoombom. Maar zo hopen ze mensen juist wakker te schudden.
Lawrence Lessig (63) is hoogleraar rechten. Hij werkte in de jaren negentig voor rechter Antonin Scalia van het Hooggerechtshof. Hij omschrijft zichzelf als activist, en voert al jaren strijd om intellectueel eigendomsrecht te liberaliseren; om de Amerikaanse grondwet te moderniseren en iets te doen aan politieke partijfinanciering. Alles om de Amerikaanse democratie, welnu, meer democratisch te maken. Hij deed hiertoe in 2015 zelfs een voorzichtige gooi naar het Amerikaanse presidentschap.
Het toegankelijke boek is ondanks de angstaanjagende boodschap lichtvoetig en met humor opgeschreven. Maar via een videoverbinding vanuit zijn werkkamer in Massachusetts maakt Lessig een sombere indruk.
Wat baart u het meest zorgen?
“Er zijn twee mogelijke strategieën die Trump dit keer kan volgen. Een is zeer realistisch. Om dit te begrijpen moet je weten wat er in 1960 in Hawaï is gebeurd, tijdens de verkiezingen tussen vicepresident Richard Nixon en senator John F. Kennedy.
“Hawaï werd die verkiezingsavond aan de Republikeinen gegeven. Maar de Democraten ontdekten dat er iets was misgegaan en vroegen een hertelling aan. Alleen kon dat niet meer georganiseerd worden voordat het kiescollege bij elkaar zou komen – en die datum ligt wettelijk vast op de ‘de maandag na de tweede woensdag in december’.
Even tussendoor: de Verenigde Staten kennen een getrapt kiessysteem. Kiezers stemmen bij de presidentsverkiezingen niet direct op een presidentskandidaat, maar op kiespersonen (electors), die als het kiescollege (electoral college) bijeenkomt – in 1960 op 19 december – op hun kandidaat zullen stemmen. Daarbij hebben alle staten – Nebraska uitgezonderd – een winner takes all-systeem: de partij met de meeste stemmen in een afzonderlijke staat, wint daar álle kiespersonen.
“Dus”, gaat Lessig verder, “omdat in december nog altijd niet duidelijk was of nu Nixon of Kennedy had gewonnen, kwamen er twee kiescolleges bij elkaar: voor Nixon én Kennedy. Beiden ondertekenden hun verkiezingsdocument, en stuurden dat naar Washington. Oftewel: het Congres kreeg uit Hawaï twee kieslijsten binnen.
“Twee weken later was de hertelling afgerond. Daaruit bleek dat niet Nixon, maar Kennedy Hawaï had gewonnen. De gouverneur certificeerde vervolgens alleen het stemdocument van de Democratische kiespersonen; en uiteindelijk werden alleen de kiespersonen voor Kennedy in Washington meegeteld.
“Maar: áls zo’n zelfde scenario zich nu zou ontvouwen, vereist de wet nu dat Nixons stemmen geteld zouden moeten worden. Want inmiddels is het zogenoemde nep-kiespersonen verboden om bij elkaar te komen, hun stem uit te brengen, en dat aan Washington door te geven”
Waarom?
“Dit juist als gevolg van een hervorming van de kieswet, die in 2022 van kracht werd, aangezien Trump in 2020 poogde om in diverse staten die hij verloor toch zíjn kiespersonen meegeteld te laten krijgen. Op dat moment in december 1960, waren de Kennedy-kiesperonen in feite nep-kiesmannen. Net als die Trump-kiespersonen dat in 2020 waren.
“Dus – stel je voor. Georgia, waar het erg spannend gaat worden. Harris ligt voor. Maar, een lokale rechtbank bepaalt dat vanwege vormfouten een groot aantal poststemmen niet mee mag tellen, waardoor Trump op kop komt. Harris vecht dat aan. Maar: de Trump-campagne snapt dat als ze dat proces kunnen vertragen totdat de kiesmannen in december bij elkaar moeten komen, dat, onder de nieuwe kieswet, de gouverneur van Georgia verplicht een winnaar moet uitroepen. Dat zal dan Trump zijn, die op dat moment voor ligt.
“Dan is het de vraag – gaan, zoals in Hawaï, de Harris-kiespersonen toch bijeenkomen? Ze zijn dan nep-kiesmannen. Ze zijn dan in overtreding. Als ze de moed hebben om dat te doen, en als ze uiteindelijk in het gelijk worden gesteld wanneer een hogere rechtbank bepaalt dat die Harris-stemmen nooit weggegooid hadden mogen worden, dan is Harris uiteindelijk de rechtmatige winnaar. Maar: onder de huidige kieswet is er niks geregeld dat een gouverneur terug mag komen op zijn beslissing, en Harris in plaats van Trump als winnaar kan aanwijzen.
“Want dat ligt nu bij het Congres. Je hóópt dan dat ze het juiste zullen doen. Maar dat is ... veel om te hopen, gezien de Republikeinen de meerderheid hebben in het Huis van Afgevaardigden.”
Hier ligt Lessig wakker van. “Want er is een overduidelijke prikkel om in staten waar de race spannend is, de boel gericht te vertragen. En er zijn een miljoen manieren om het tellen van de stemmen te vertragen.”
En in de swingstate Georgia, waar de vorige keer ook tal van juridische gevechten over vermeende stemfraude werden gevoerd, is het alleen maar waarschijnlijker geworden dat dit ook daadwerkelijk gaat gebeuren. Zo hebben de kiescommissies in individuele kiesdistricten mogelijkheden gekregen de stembusgang zelf te onderzoeken; mogen stemmen met de hand geteld worden; zijn er tal van regels ingevoerd waardoor het makkelijker is geworden om een foutje te maken. Wat burgers weer allemaal extra mogelijkheden geeft de stembusgang aan te vechten – en het proces te vertragen.
Maar … waarom geven ze het proces niet alle tijd die het nodig heeft? Éérst al het juridisch gesteggel z’n gang laten gaan, en dan, als de stof is opgetrokken, de winnaar aanwijzen?
“Het slaat inderdaad nergens op. In de hervorming van de kieswet had ruimte moeten komen om elk stapje in ons kiesproces de tijd te geven om alle mogelijke rechterlijke beroepen eerst af te ronden. Dan krijg je het traagste en saaiste verkiezingsproces ooit, maar je komt dan wel op het juiste antwoord uit. En vooral: er is dan geen prikkel meer om de boel te vertragen. En daarmee minder kansen om het proces te bespelen.”
U zei: er is nog een tweede strategie mogelijk.
“Zeker, hoewel minder waarschijnlijk. Stel, weer Georgia, waar Harris nipt wint. Alleen is er zoveel rumoer, en roepen er net als de vorige keer zoveel mensen dat er verkiezingsfraude is gepleegd, dat ook het parlement van Georgia ervan overtuigd raakt dat er fraude is gepleegd. En dat parlement, het Congres van Georgia, kan dan een wet aannemen, die de Harris-kiespersonen ertoe verplicht toch op Trump te stemmen.
“Je kunt hiertegen in beroep gaan. Maar ook hier hebben we weer te maken met tijdsdruk: als het Congres van Georgia bijvoorbeeld, en dat kan in theorie, drie dagen voordat de vergadering van het kiescollege gepland staat, deze wet uitvaardigt, heb je enorm weinig tijd om dat in een weekend aan te vechten.
“Het kan ook voorkomen dat door al dit gedoe de kiespersonen helemaal niet tot een keuze komen. Dat er, in plaats van een of twee uitslagen zoals destijds in Hawaï, helemaal niks naar Washington wordt gestuurd. Lukt het hierdoor een van de kandidaten niet om tot een meerderheid te komen; is het aan het Huis van Afgevaardigden om een president aan te wijzen. En dat Huis wordt momenteel gedomineerd door de Republikeinen.”
Waarom gebruiken de VS überhaupt nog dat kiesmannenstelsel, is dat systeem niet nodeloos ingewikkeld?
“Je kunt je voorstellen dat in 1776, toen ons land werd gesticht, de mogelijkheid tot communicatie nogal zwak was. Informatie deed er maanden over om van de ene tot de andere uithoek van het land te komen. Voer dan maar eens een presidentscampagne, waarin je je bevolking over je standpunten vertelt. Destijds was het effectiever om hiervoor mensen aan te stellen wiens taak het was om in the know te zijn. En dat moest een onafhankelijk instituut zijn, dat alleen tijdens de verkiezingen tot leven werd gebracht, en daarna weer zou verdwijnen, om de uitvoerende en wetgevende macht te scheiden. Zo’n kiescollege onderving dat allemaal.”
Maar inmiddels is dat bestaansrecht achterhaald.
“Juist. En er zijn meer pogingen gedaan om het kiescollege aan te passen dan welk onderdeel van onze grondwet dan ook. In de jaren zeventig waren we dichtbij, en hadden we bijna een systeem gekregen waarin de meeste stemmen gewoon gelden. Raar genoeg is dat geblokkeerd door de liberalen, omdat nota bene burgerrechtenbeweging NAACP tegen was, die meende dat een getrapt kiescollege in het voordeel van zwarte kiezers was. Dat was de laatste keer dat een wijziging ervan onder handbereik was.”
En afschaffen is geen sinecure: voor een grondwetswijziging in de VS heb je een tweederde meerderheid van het Congres nodig, ook moeten driekwart van de afzonderlijke staten akkoord gaan.
“Een actueel probleem daarbij is dat dit een enorm partijdig issue is geworden. Sinds 1988 hebben de Republikeinen slechts één keer de popular vote gewonnen. En als een partij niet langer op de meeste stemmen kan rekenen, moeten ze iets anders bedenken. Het kiescollege is precies zoiets.”
Dat in combinatie met het winner takes all-systeem maakt het aanlokkelijk om kiesdistricten zo te tekenen dat je vervolgens zelf in het voordeel bent – het zogeheten gerrymandering. En dan zijn er nog tal van manieren om de stemmen van bepaalde bevolkingsgroepen, en daarmee een bepaalde partij, te onderdrukken – zoals het bijvoorbeeld ingewikkelder maken om per post te stemmen.
Maar, zegt deze naïeve Europeaanse leek, zonder juridische of staatsrechtelijke scholing – íédereen ziet toch gewoon dat dit allemaal antidemocratisch is?
“De Verenigde Staten hebben, ondanks onze luide zelf-feliciterende loftrompet op de grootste democratie ter wereld, in feite, een minderheidsregering. Kijk naar Wisconsin. Een swingstate, maar doorgaans stemmen ze bij de presidentsverkiezingen op de Democraten. Toch hebben de Republikeinen daar twee derde van het Congres in handen – dankzij gerrymandering. En aangezien ze het daar voor het zeggen hebben, houdt dit systeem zichzelf in stand.”
De wet schrijft slechts de regels voor, maar de democratie heeft mensen nodig die willen handelen in de geest van die regels. Lessig en Seligman schrijven dat het in 2020 neerkwam op het geweten van Republikeinen als de gouverneur van Georgia, Brian Kemp; vicepresident Mike Pence en Huis-leider Mitch McConnell die weigerden zich door Trump te laten gebruiken.
Denkt u dat, als reactie op de Capitoolbestorming van 6 januari, dit geweten onder bepaalde Republikeinen sterker is geworden?
“Nee. Absoluut niet. Dat heeft ook te maken met de kwalijke rol van de media. Mensen blijven meer in meer in de eigen bubbel van zelfbevestiging hangen, en media, links én rechts, werken daaraan mee. Daardoor zijn parallelle werkelijkheden ontstaan. En die zijn de afgelopen jaren alleen maar sterker geworden. De meerderheid van de Republikeinen gelooft daadwerkelijk dat immigranten in Ohio katten en honden eten. Dat is omdat ze zonder enig tegengeluid worden doodgegooid met die boodschap. Dat is allemaal veel sterker dan vier jaar geleden.
“Dus ik ben weinig optimistisch dat de Mitch McConnells van deze wereld de rug recht zullen houden. En jongens – het is toch bizar dat we van McConnell afhankelijk moeten zijn om onze democratie te redden, terwijl dat één van de meest virulent partijdige Republikeinen in het congres was. Plus, die mensen sterven uit. Er zijn steeds minder principiële politici zoals Liz Cheney of Mitt Romney over. Wél zie je steeds meer carrièrepolitici die er alles aan zullen doen om op hun plek te blijven, en daarbij lak hebben aan democratische idealen of ethiek.”
Reacties
Een reactie posten