De geboorte van de mondkapjesaffaire: ‘We gaan die shit naar Nederland halen en worden miljonair’
Bandopnamen
De geboorte van de mondkapjesaffaire: ‘We gaan die shit naar Nederland halen en worden miljonair’
Het Openbaar Ministerie bezit bandopnamen over de mondkapjesdeal waarop te horen is dat Sywert van Lienden en zijn compagnons al in een vroeg stadium plannen maakten voor een ‘commercieel avontuur’. ‘We gaan gewoon die shit naar Nederland halen en we worden miljonair.’
Door Frank Hendrickx
Illustraties Marco Stoker
‘In ieder geval is één eis dat we alle vier gillend rijk worden, want het is één grote middelvinger van de overheid. Ik ga dit echt serieus voor geen goud vrijwillig doen.’
Het zijn de woorden van Sywert van Lienden op 12 april 2020. Op dat moment is hij nog bezoldigd gemeenteambtenaar in Amsterdam. Hij heeft in de voorgaande weken, na het uitbreken van de coronacrisis, furore gemaakt als kopstuk van de Hulptroepen Alliantie. In samenwerking met tal van vrijwilligers en gerenommeerde partijen als Coolblue, Randstad, beurshandelsbedrijf IMC, Flexport en KLM belooft Van Lienden om ‘om niet’ mondkapjes veilig te stellen voor de zorg. Het is een initiatief zonder winstoogmerk, wordt keer op keer benadrukt.
De vraag is lang geweest waarom Van Lienden er uiteindelijk voor koos om in het geheim een megaorder van het ministerie van VWS op naam te laten zetten van een commercieel bv’tje, Relief Goods Alliance (RGA), waarmee hij en zijn compagnons Bernd Damme en Camille van Gestel uiteindelijk zo’n 30 miljoen euro winst boekten. Het afgelopen jaar hebben de drie mannen steeds nieuwe redenen opgevoerd voor hun commerciële operatie: de overheid zou hebben geëist dat er ‘ondernemersrisico’ werd genomen, voor de stichting was de deal te riskant, partner Coolblue lag dwars, vanwege ‘mededingstechnische redenen’ moest een commerciële bv worden ingezet.
Tapes
Bandopnamen die zijn gemaakt van interne overleggen schetsen een ander beeld en lijken zeer belastend voor de drie verdachten: Van Lienden en zijn compagnons sturen zelf al in een vroeg stadium aan op een commerciële deal en weten dan ook al dat ze miljonair kunnen worden. Ook bespreken ze dat alles geheim moet blijven.
De bandopnamen, waarvan de getranscribeerde teksten inmiddels breder circuleren en die deels in handen zijn van de Volkskrant, zijn opgedoken in het strafrechtelijk onderzoek dat het Openbaar Ministerie onder de codenaam Full Sutton uitvoert naar de mondkapjesaffaire. Ook in het onderzoek dat accountantsbureau Deloitte namens VWS uitvoert naar de zaak zitten transcripten van interne overleggen. Omdat veel gesprekken tijdens de coronacrisis via Zoom of per telefoon verliepen, was het in die periode relatief eenvoudig om gesprekken op te nemen. Meerdere hoofdrolspelers, onder wie Van Lienden, hebben talloze tapes gemaakt, al ontkent de mediapersoonlijkheid dat te hebben gedaan.
Een belangrijk gesprek binnen Hulptroepen vindt plaats op 12 april 2020, een dag voordat Van Lienden en zijn compagnons voor het eerst een voorstel indienen bij de overheid waarin hun bv’tje Relief Goods Alliance opduikt. Tijdens het opgenomen Zoom-overleg geven de hoofdrolspelers een onthullend inkijkje in hun motieven om een ‘commercieel avontuur’ aan te gaan.
Gekrenktheid speelt daarbij een rol. Van Lienden denkt met zijn Hulptroepen Alliantie bij uitstek in staat te zijn om de zorg te voorzien van mondkapjes. Hij wil samen met partners als Coolblue en Flexport alles in eigen hand houden: inkoop in China, transport, opslag, distributie in Nederland. De overheid laat al meteen merken daar niets voor te voelen. De vrees is dat de Hulptroepen Alliantie vooral gaat concurreren met de eigen inkoop- en distributieorganisatie die in allerijl is opgericht: het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). De overheid wil centraal inkopen en centraal distribueren. Van Lienden moet daar niet doorheen fietsen.
De gemeenteambtenaar en zijn compagnons zijn verbolgen over die afwijzing. ‘Waarom kan de overheid de kracht van ons voorstel niet inzien?’, vraagt Van Lienden zich af. ‘Verbazingwekkend dat de overheid toch denkt dat zij het beter weten.’
Weggestuurd
Van Lienden heeft er tabak van. Eind maart is hij al eens weggestuurd door de top van het LCH, die zijn motieven wantrouwt. Op 10 april verstuurt de CDA’er enkele kritische tweets over de overheid, waarna de politiek assistent van minister Hugo de Jonge, Bart van den Brink, contact opneemt om te peilen wat er aan de hand is. Van Lienden laat richting Van den Brink zijn commerciële aspiraties doorschemeren: ‘Overweeg inmiddels maar te stoppen met de stichting en commercieel te gaan. Kennelijk wil de overheid niet meer geholpen worden zonder winstoogmerk.’ De eerste praktische stappen zijn ook al gezet: de commerciële bv Relief Goods Alliance is in oprichting.
Het contact met de assistent van Hugo de Jonge heeft effect. Later op de avond neemt de VWS-minister zelf contact op met secretaris-generaal Bas van den Dungen. De topambtenaar moet gaan onderzoeken of er niet toch een samenwerking mogelijk is tussen het ministerie en de mediapersoonlijkheid.
Van Lienden dient na het eerste contact met topambtenaar Van den Dungen eerst nog een uiterst ambitieus non-profitvoorstel in bij VWS. Hulptroepen Alliantie beweert 120 miljoen mondkapjes aan de zorg te kunnen leveren via een ‘volledig gecontroleerde supply chain’, al blijkt uit de interne gesprekken dat ze daar nog helemaal niet de leveranciers voor hebben. Van den Dungen wijst het plan af en probeert Van Lienden ‘in een andere film te krijgen’. De bedoeling is dat Hulptroepen gewoon mondkapjes inkoopt en het verdere transport en de distributie overlaat aan LCH. Partners als Coolblue en Flexport hebben dan geen functie meer.
Van Lienden beschouwt dat als een belediging voor zijn project – ‘één grote middelvinger van de overheid’. Als hij alleen maar als leverancier mag optreden, wil hij er ook zelf geld aan overhouden, zo luidt zijn logica. ‘Niet omdat ik daar persoonlijk winst in zie, want ik heb helemaal niks met geld. Maar omdat ik het een enorme, echt een enorme schoffering vind van wat er is gedaan door deze bedrijven.’
In een reactie aan de Volkskrant laat Van Lienden weten dat ‘een uitgebreid telefoongesprek’ met Van den Dungen die avond de directe aanleiding was voor het ‘bij vlagen gênante interne gesprek’. ‘We hebben daarin onze frustraties geuit’, aldus Van Lienden. ‘Sommige teksten uit het gesprek zijn best ongelukkig en sluiten ook niet aan bij mijn intenties van destijds of bij mij als persoon.’
Volgens de mediapersoonlijkheid was er destijds grote frustratie over de afwijzing van het non-profitvoorstel door VWS, ‘vooral ook richting de zorgmedewerkers die wij hadden willen helpen’. Van Lienden beweert dat Van den Dungen opperde dat hij voor eigen gewin moest gaan met zijn bedrijfje in oprichting.
Van den Dungen heeft dat eerder ontkend. De topambtenaar leefde naar eigen zeggen altijd in de veronderstelling dat de mediapersoonlijkheid optrad namens de charitatieve instelling en niet namens een commerciële bv. Van Lienden stuurde zijn voorstellen in de huisstijl van zijn non-profitorganisatie. Ook schermde hij met partners als Coolblue en Randstad, hoewel die niets wisten van zijn commerciële operatie.
Van Lienden vraagt tijdens het opgenomen overleg van 12 april aan de andere deelnemers wie ‘zin heeft in een commercieel avontuur’. ‘We hebben twee oplossingen: of we verdedigen ons eerste voorstel (non-profitvoorstel, red.), waar ik voor ben, want dat is beter voor de zorg. Als ze daar niet toe in staat zijn: laat ze maar een prijs quoten en we gaan gewoon die shit naar Nederland halen en we worden alle vier miljonair.’
De vierde persoon die deelneemt aan het gesprek is Saskia van Huijgevoort, een kennis van Van Lienden die dan nog maar kort voor Hulptroepen Alliantie werkt. Van Huijgevoort zal uiteindelijk breken met Van Lienden, Damme en Van Gestel en niks verdienen aan de commerciële deal. Ook Van Huijgevoort heeft opnamen gemaakt van vergaderingen en gesprekken. Zij heeft die ter beschikking gesteld aan het OM en Deloitte.
Uit de opnamen van de vergadering van 12 april blijkt dat de aanwezigen doorhebben dat ze een grens overgaan als ze niet langer ‘zonder winstoogmerk’ gaan opereren. Van Lienden zelf heeft het over ‘een verraad aan onze idealen’. ‘Doordat we non-profit hebben gewerkt, hebben we een ongelooflijke schat aan informatie gehad’, aldus Van Lienden. ‘De afgelopen twee, drie weken hebben we alle contacten en dergelijke en informatie opgedaan als non-profit.’
Ook Van Huijgevoort ziet het probleem: ‘Als non-profit hebben we gebruikgemaakt van de goedheid van anderen en vervolgens zetten we dat weer om…’ Ze wordt onderbroken voordat ze haar zin kan afmaken.
De uitlatingen sluiten aan bij de verdenkingen van het OM tegen Van Lienden, Damme en Van Gestel. De mannen hebben volgens het OM misbruik gemaakt van de stichting door orders door te sluizen naar hun eigen bv’tje en weg te halen bij Hulptroepen. Zo wisten ze miljoenen te verduisteren van de charitatieve instelling.
Pact
Van Lienden ontkent in een reactie dat zijn bedrijfje Relief Goods Alliance ‘voordeel heeft behaald door kennis die via Hulptroepen is opgedaan’.
De stichting is uiteindelijk wel een breekijzer voor de gunstige commerciële deal met de overheid. Van Lienden concludeert dat VWS er veel geld voor over heeft om te voorkomen dat Hulptroepen Alliantie in de weg loopt. ‘De overheid heeft in eigen beleidsdoelstellingen gezegd dat ze één coördinatiepunt willen hebben en dat willen ze zo houden. Dat is ze gewoon 100 miljoen euro waard.’
Dat blijkt een verbluffend goede voorspelling. Van Lienden, Damme en Van Gestel krijgen uiteindelijk een order van 100,8 miljoen euro van VWS. Het Deloitte-rapport dat deze week verschijnt, moet duidelijk maken hoe de lucratieve transactie met VWS tot stand is gekomen en wie daarbij een doorslaggevende rol speelde.
In een reactie aan de Volkskrant laat Van Lienden weten dat hij niet aanstuurde op een commerciële order. ‘Vrijwel het tegenovergestelde. Het was juist VWS die graag een deal wilde sluiten. Vooral met mij, blijkbaar. Ik heb keer op keer getracht om tot een non-profitvoorstel te komen via Hulptroepen Alliantie.’
Van Lienden suggereert in de opgenomen bespreking dat VWS hem een pact heeft voorgesteld: als hij stopt met Hulptroepen Alliantie, krijgt hij in ruil een goudomrande deal. Volgens Van Lienden zal dat ook de titel worden van het boek dat hij ooit wil schrijven: ‘Hoe de overheid mij dwong miljonair te worden.’
Het afwijzen van het non-profitvoorstel door de overheid leidt in de logica van de mediapersoonlijkheid automatisch tot een commerciële deal waar flink aan verdiend kan worden, hoewel tot dusver nooit is aangetoond dat VWS erop heeft aangedrongen om een eigen bv in te zetten. Damme lijkt de vermeende druk vanuit de overheid vooral als een mooie smoes te zien, blijkt uit een transcript dat eerder tijdens een rechtszaak is geopenbaard: ‘We zeggen dat de overheid ons dwingt om dit te doen.’
Van Lienden drukt Van Huijgevoort tijdens de zoom-vergadering op het hart om haar mond te houden. ‘Bernd, Camille en ik hebben de afspraak… als het over dit soort bedragen gaat, dat je absoluut je waffel houdt. Ook met de krant, familie, vrienden, kennissen, buren… We zullen je niet vergeten. Je ziet wat er hier nu gebeurt, je deelt gewoon mee, maar het is eigenlijk natuurlijk gewoon een groot schandaal wat hier aan het gebeuren is… Geen nieuwe auto, geen nieuwe huizen, geen nieuwe kleren.’
Van Huijgevoort begrijpt het verzoek. ‘Als we nu opeens mooie huizen en auto’s gaan kopen, gaat dat heel veel vragen oproepen.’
Van Lienden en zijn compagnons gaan ervan uit dat VWS evenmin belang heeft bij openheid. ‘Iets zegt me dat ze het lekker onder de radar willen gaan houden’, zegt Damme. Van Lienden is het daarmee eens: ‘Dit gaat nooit, nooit naar buiten komen.’
In een reactie aan de Volkskrant laat Van Lienden weten dat hij altijd voor openbaarheid was. Volgens hem wilde juist VWS de deal geheimhouden.
Breuk
De kopstukken van Hulptroepen Alliantie vinden het te riskant om na een commerciële deal helemaal te stoppen met het verkoopkanaal van hun Hulptroepen Alliantie, hoewel de overheid daar wel op aandringt. De eigen non-profitwinkel gaat in afgeslankte vorm verder, ook omdat journalisten – ‘een roedel wolven’, volgens Damme – anders onraad kunnen ruiken.
Uiteindelijk zal Van Lienden op 13 april een stuk naar VWS sturen waar in bedekte termen staat dat ‘een nieuwe entiteit’ de mondmaskers gaat leveren. Ook zal de prijs omhooggaan. Nergens wordt expliciet gezegd dat het om een commerciële deal gaat met een bedrijfje dat formeel pas op 14 april wordt opgericht.
VWS zal altijd zwijgen over de order voor Van Lienden. Als de Volkskrant het bestaan ervan onthult in mei 2021, blijft het ministerie volhouden dat er een prima deal is gesloten met de ex-gemeenteambtenaar.
Van Lienden ziet dat anders, zo blijkt uit de opgenomen gesprekken van 12 april 2020. ‘Wat is de overheid een domme deal aan het sluiten’, zegt de mediapersoonlijkheid. ‘Wat een slecht voorstel. Ben er echt een beetje ondersteboven van.’
De beoogde vierde partner, Van Huijgevoort, probeert in de dagen die volgen af te dwingen dat eventuele winsten terugvloeien naar de zorg. Als ze daar geen zeggenschap over krijgt, neemt ze op 17 april 2020 per mail afscheid: ‘Bij deze scheiden onze wegen. Ik ben niet geïnteresseerd in het bijdragen aan een (deels) commerciële organisatie, die steunt op de ruggegraat van een stichting in tijden van crisis.’ Na haar vertrek treedt ze in dienst bij VWS. Van Lienden en zijn compagnons hebben haar ervan overtuigd dat er uiteindelijk toch geen commerciële deal is gesloten. Ook andere ex-medewerkers krijgen te horen dat alles op non-profitbasis gebeurt.
Het ministerie wil niet zeggen of Van Huijgevoort heeft gemeld wat er achter de schermen gebeurde bij de Hulptroepen Alliantie. ‘Wij gaan niet in op de inhoud van vertrouwelijke gesprekken tussen werkgever en werknemer, zoals die onder meer bij indiensttreding aan de orde zijn.’
Het OM verdenkt Van Lienden, Damme en Van Gestel van verduistering, oplichting en witwassen en heeft beslag gelegd op hun bankrekeningen en bezittingen in Nederland, Zwitserland en Luxemburg. Coolblue en Randstad hebben aangifte gedaan van oplichting, net als een ex-medewerker die betrokken was bij de inkoop van mondkapjes in China en niets wist van de commerciële belangen. Het OM bevestigt die – tot dusver onbekende – derde aangifte, maar wil ‘in het belang van het onderzoek’ verder geen commentaar geven.
Van Lienden voorspelt dat het Deloitte-onderzoek hem gaat vrijpleiten.
Reacties
Een reactie posten