Veel criminelen gepakt door samenwerking tussen overheden, maar toch mag dat niet meer: ‘Bestuurlijk lef ontbreekt’
Veel criminelen gepakt door samenwerking tussen overheden, maar toch mag dat niet meer: ‘Bestuurlijk lef ontbreekt’
Scanauto’s van parkeerbeheer vonden in Amsterdam honderden gestolen auto’s terug en voortvluchtige criminelen konden worden gepakt toen ze een nieuw paspoort ophaalden. Onder meer vanwege ‘privacy’ zijn zulke projecten echter gestaakt. Zonde, zeggen twee oud-topbestuurders: ‘Bestuurders hebben slappe knieën.’
is misdaadverslaggever van Het Parool
Als de Amsterdamse crimineel Lucas Boom op 9 juni 2015 voor de ogen van tientallen spelende kinderen is geliquideerd in Zaandam, vluchten de daders in een gestolen Volkswagen Transporter met valse nummerplaten.
De uitgebrande bestelauto waarin in de nacht van 7 op 8 maart 2016 het onthoofde lichaam van de Amsterdamse twintiger Nabil Amzieb wordt gevonden, blijkt een gestolen observatiewagen van de politie.
De gestolen Renault Mégane waarmee advocaat Derk Wiersum is geobserveerd voordat hij op 18 september 2019 wordt doodgeschoten bij zijn huis in Amsterdam-Buitenveldert, blijkt in de weken daarvoor twee keer gescand op enkele honderden meters van Wiersums woning – en nog eens tussen de moord en het moment waarop de auto uitgebrand wordt teruggevonden.
Het zijn drie vrij willekeurige voorbeelden van het belang van gestolen auto’s voor de zware georganiseerde criminaliteit. Beroepscriminelen gebruiken ze behalve voor liquidaties ook voor ramkraken, plofkraken, drugstransporten, enzovoort.
Gamechanger voor opsporingspraktijk
Volgens de Amsterdamse gewezen topambtenaar Rienk Hoff en oud-ombudsman van Amsterdam Arre Zuurmond kon het kinderlijk eenvoudig opsporen van gestolen voertuigen via de scanauto’s van parkeerbeheer daarom ‘een ware gamechanger voor de opsporingspraktijk’ zijn – zo schreven ze in 2021 in een notitie, toen ze pleitten voor een landelijke invoering. De overheid zou het initiatief ‘moeten omarmen als een cadeau in de aanpak van de zwaardere vormen van criminaliteit’.
Als scanauto’s van parkeerbeheer de kentekens en locaties van gestolen auto’s doorgeven aan de politie en de handhavers van de gemeente, is dat niet alleen voor de overheid, maar uiteraard óók voor de eigenaren en verzekeraars meer dan welkom. Het terugvinden van gestolen auto’s is een welkome bijvangst tijdens de controle op de parkeerbelasting.
‘In de eerste maand kwamen we in Amsterdam al tachtig gestolen auto’s tegen’
Het kwam er in Amsterdam daadwerkelijk van. Hoff en Zuurmond kregen het via hun burgerinitiatief 1Overheid na jaren soebatten voor elkaar dat in 2017 een convenant werd gesloten waardoor de scanauto’s van parkeerbeheer kentekens automatisch doorgaven aan de Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW). Die kreeg een melding als de auto met dat kenteken gestolen was. Dan ging onmiddellijk ook een melding naar de politie en het Verbond van Verzekeraars.
De politie kreeg dan twee uur om te bepalen of de recherche met een gestolen voertuig aan de slag ging, bijvoorbeeld in een onderzoek naar een bende ramkrakers. Zo niet, dan sleepte een kraanwagen van de Amsterdamse dienst Toezicht en Handhaving de auto weg. Het Verbond van Verzekeraars betaalde.
Akkoord van privacycommissie
“In de eerste maand kwamen we in Amsterdam al tachtig gestolen auto’s tegen,” herinnert Hoff zich. Hij was als directeur van de dienst Toezicht en Handhaving betrokken bij het opstarten van het project. “Ons initiatief was helemaal afgetikt met de gemeenteraad en de onafhankelijke privacycommissie van de gemeente had het geaccordeerd. We hebben in de jaren nadien honderden gestolen auto’s bij de rechtmatige eigenaar terugbezorgd. Iedereen blij.”
Zuurmond en Hoff probeerden ook de 79 andere gemeenten die met scanauto’s werken te interesseren, maar daar durfden de bestuurders en ambtenaren het niet aan. Tot hun ergernis bleven uit angst ook de mogelijkheden onbenut via hetzelfde systeem ‘spookvoertuigen’ te onderkennen – die zogenaamd al lang zijn gesloopt of geëxporteerd, maar nog gewoon rondrijden zonder belasting of boetes te betalen. En onverzekerde auto’s of auto’s waarvoor geen wegenbelasting is betaald.
Zuurmond en Hoff zagen met lede ogen aan dat óók het zo succesvolle Amsterdamse opsporen van gestolen auto’s in december 2024 definitief werd stopgezet.
Schending van de privacy
“Er zit een clubje juristen bij de Nationale Politie dat onze werkwijze in strijd acht met het doel waarvoor de gemeente die kentekens aan de RDW levert, namelijk het handhaven van de parkeerbelasting,” zegt Hoff. “Zij vinden het een schending van de privacy, terwijl onze privacycommissie het juist een ‘volkomen te rechtvaardigen nevendoel’ vond van de parkeercontroles.”
Waarom moeten gestolen auto’s privacy hebben? Zuurmond en Hoff zeggen het antwoord niet te weten. “Het kantoor van de landsadvocaat heeft op verzoek van het Rijk een rapport afgeleverd dat onderbouwt waarom het niet meer mag, maar dat is juridisch broddelwerk,” zegt Zuurmond.
Hoff vult aan: “Er staat nergens beschreven dat dit mag, is de conclusie, dus is het onrechtmatig. Tja. Er staat ook nergens beschreven dat het níét mag. Als je een beetje bestuurlijk lef hebt, laat je het op een rechtszaak aankomen. Ik geloof nooit dat een autodief naar de rechter zal stappen om zijn gestolen voertuig terug te eisen.”
De term is gevallen: bestuurlijk lef. Dáár ontbreekt het volgens Zuurmond en Hoff binnen de overheid aan. Bestuurders hebben slappe knieën, zeggen ze. Hun ergernis daarover was in 2012 de reden voor hun burgerinitiatief 1Overheid.
Het duo had op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken een plan gemaakt om de ambtenaren van de basisregistraties (de bevolkingsregisters) beter te laten samenwerken, ook met andere disciplines. Het plan was in de spreekwoordelijke la verdwenen, omdat ambtenaren niet over de grenzen van hun departementen wilden kijken.
Slagkracht tegen de misdaad
‘Zwaar gefrustreerd’ begonnen Zuurmond en Hoff daarom 1Overheid, om verschillende overheden wél te laten samenwerken, om op concrete thema’s echt slagkracht te ontwikkelen tegen de misdaad.
“Toenmalig burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan steunde ons door dik en dun, en organiseerde in de ambtswoning bijeenkomsten waar ministers niet konden wegblijven,” zegt Zuurmond. “Zo kregen we het project van de grond rond de scanauto’s die gestolen auto’s traceerden, maar ook andere projecten. Ons motto was: verklein door samenwerking van ambtelijke instituten de kansen voor criminelen, in plaats van steeds alleen te proberen de pakkans te vergroten als ze al misdrijven hebben gepleegd.”
‘Ze hebben het zelf niet bedacht, dus doen ze op aandringen van de juristen niet meer mee’
Tekenend is ook het project dat moest voorkomen dat veroordeelde criminelen doodgemoedereerd gebruik konden blijven maken van overheidsdiensten. Geloof het of niet, maar een onherroepelijk veroordeelde crimineel die door de recherche werd gezocht omdat hij zijn straf nog moest uitzitten, kon gewoon op afspraak een nieuw paspoort of rijbewijs komen halen bij de gemeentelijke loketten.
Ambtenaren alarmeren de politie
Zuurmond: “We bleken vele tienduizenden definitief veroordeelden te hebben. De recherche steekt er veel capaciteit in om die te vinden. Tijdens een door ons opgezet experiment bleek dat in een half jaar 307 keer zo’n voortvluchtige crimineel langskwam voor een paspoort. Alléén al in Amsterdam!”
Voortaan alarmeerden de ambtenaren bij wie een crimineel een afspraak had gemaakt om zijn paspoort af te halen, de politie. Agenten konden hem dan arresteren. Zuurmond: “Het ministerie van Justitie en Veiligheid stond heel erg achter ons initiatief, burgemeester Femke Halsema steunde het ook, maar het is weer gestopt.”
Hoff: “Je proeft binnen de Nationale Politie het not invented here-syndroom. Ze hebben het zelf niet bedacht, dus doen ze op aandringen van de juristen niet meer mee.”
Spookbewoners opsporen
Een derde project van 1Overheid was gericht op woningen die volgens de overheidssystemen leegstaan, maar waar wel degelijk mensen wonen: vaak bewoners die onder de radar willen blijven. Dus wie criminaliteit wil bestrijden, kan zich richten op deze ‘administratieve leegstand’.
Hoff: “De georganiseerde misdaad heeft dezelfde bedrijfsprincipes als een legaal bedrijf. Ze hebben locaties nodig, voertuigen, financiën en personeel. Dat zijn allemaal terreinen waarop de overheid iets doet, met vergunningen, registraties, regels, wat dan ook. Dus daar kunnen we ze als overheid dwarszitten. Het is eigenlijk van de gekke als je dat niet doet.”
Kennisinstituut TNO ontwikkelde een instrument om uit alle huizen die volgens de administraties leegstaan, de huizen te filteren waarbij daarvoor geen goede reden is. De gemeenten Diemen en Amstelveen gingen met die huizen aan de slag om de ‘spookbewoners’ te onderzoeken die er niet stonden ingeschreven, maar er wel woonden.
Zuurmond. “Spookbewoners zijn vaak criminelen die uit het zicht van de overheid willen blijven.” Albanese of Zuid-Amerikaanse drugshandelaren, vrouwenhandelaren en hun slachtoffers, drugslabs, wapenopslag: iedereen met gezond verstand kan bedenken wie en wat zoal onopgemerkt moet blijven.
Hoff: “Als je in je database ziet dat er formeel niemand woont omdat het een afbraakpand is, maar je hebt signalen dat er wel wordt gewoond, met vormen van uitbuiting, stuur dan de brandweer op zo’n woning af om die op brandpreventie te controleren. Als het dan erg mis is met het pand, kan je het ter plekke sluiten. Maar nee, er is in Amsterdam nooit wat mee gebeurd.”
Op een laag pitje
Inmiddels staat het burgerinitiatief 1Overheid op een laag pitje. Murw gebeukt door de tegenwerking.
Zuurmond: “Iedereen heeft de mond vol over de strijd tegen de ondermijning (van de maatschappij, door criminelen), maar wat men doet, staat haaks op wat men met de mond belijdt te willen doen: optreden. Sleep die gestolen auto weg, geef die crimineel geen nieuw paspoort, controleer de inschrijvingen in woningen en treed op tegen de woonfraude. Het kán allemaal gewoon, maar je moet het willen. Niet in je eigen verticaal georganiseerde structuur blijven hangen, maar samenwerken met de ambtenaren uit de ándere organisaties.”
Hoff: “Hoe simpel is het?! Je kunt als één overheid optreden en de pleegkans voor criminelen verkleinen door elkaar vanuit verschillende disciplines te helpen, maar je hebt wél net dat beetje bestuurlijk lef nodig. Dat ontbreekt.”
Zuurmond: “Om die pleegkans te verkleinen, moet je niet reactief zijn, met repressie als enige instrument, maar proactief en responsief. Daar heb ik als regeringscommissaris voor Informatiehuishouding recentelijk een boek over geschreven: Dwars door de orde.”
‘Jammer voor slachtoffers autodiefstal’
Wethouder Melanie van der Horst (Verkeer) heeft in een brief aan de gemeenteraad geschreven het te betreuren dat het opsporen van gestolen auto’s via de scanauto’s moest stoppen, omdat het kantoor van de landsadvocaat had geoordeeld dat de ‘innovatieve werkwijze’ onrechtmatig was vanwege de privacyregels. ‘Dat is jammer voor personen en bedrijven die slachtoffer zijn van autodiefstal,’ schrijft Van der Horst. ‘De convenantpartners hadden de activiteiten (...) in de toekomst juist willen uitbreiden.’
De proef met het niet verlenen van paspoorten en rijbewijzen aan voortvluchtige criminelen ‘heeft geen vervolg gekregen omdat hier geen wettelijke basis voor was’, meldt een woordvoerder namens de afdeling dienstverlening van de gemeente. Pas als de wet wordt aangepast, zouden criminelen weer paspoorten en rijbewijzen onthouden kunnen worden, en zouden ze kunnen worden aangehouden als ze naar een afspraak kwamen.
De proef mocht nog ‘vanwege de beperkte duur en omvang’ en ‘vanwege de onbekendheid met de effectiviteit van het middel: hoeveel veroordeelden worden herkend en hoe zwaar is het delict waarvoor ze zijn veroordeeld, et cetera. Volgens de gemeente zijn niet veel criminelen daadwerkelijk aangehouden.
Reacties
Een reactie posten