Hoe de NSC’ers hun biezen pakten en een uitgekleed demissionair kabinet achterlieten. ‘Het is een puinzooi’
Hoe de NSC’ers hun biezen pakten en een uitgekleed demissionair kabinet achterlieten. ‘Het is een puinzooi’
De versies over wat er precies gebeurde tijdens de ministerraad vrijdag die het vertrek inluidde van de NSC-bewindspersonen uit het demissionaire kabinet-Schoof lopen uiteen. Over één ding is iedereen het wel eens: ‘Het is een puinzooi.’
is politiek verslaggever en onderzoeksjournalist van de Volkskrant.
H
et gevallen demissionaire kabinet-Schoof was het over veel oneens en dus ook over waarom het voor de tweede keer is gevallen. Nadat de PVV-bewindspersonen in juni al hun ontslag indienden, hebben nu ook de NSC’ers hun biezen gepakt. Wat overblijft, is een nog verder uitgekleed demissionair kabinet met alleen VVD en BBB. Of, zoals één coalitiebron het omschrijft: ‘een puinzooi.’
Bij de direct betrokkenen die op achtergrondbasis praten over de gebeurtenissen van vrijdag is er nog enige overeenstemming te bespeuren over de aanloop naar het nieuwste echec. Zeker is dat minister Caspar Veldkamp het kabinet donderdag heeft overvallen door een brief naar de Tweede Kamer te sturen met daarin de mededeling dat er extra maatregelen nodig zijn tegen Israël. De ex-diplomaat, die onder zware druk staat van de linkse oppositie, plaatst daarmee zijn collega’s voor een voldongen feit.
Gebrek aan overleg
Dat leidde in aanloop naar de Ministerraad al tot chagrijn. Volgens ingewijden trekt NSC-vicepremier Eddy van Hijum daarbij ook het boetekleed aan. Veldkamp had vooraf moeten overleggen met zijn collega’s, deze handelswijze is niet zoals het hoort, erkent Van Hijum volgens betrokkenen.
Tegelijkertijd wordt er ook begrip gevraagd voor Veldkamps positie. De gebeurtenissen in Gaza gaan snel en door de aanpak van de regering-Netanyahu lijkt de situatie met de dag verder te escaleren. Veldkamp kan niet anders dan daarop reageren als hij dat nodig acht.
Voor lang niet iedereen klinkt dat overtuigend. Veldkamp had twee weken geleden al een commissiedebat over de situatie in Gaza. Wat de Tweede Kamer van hem eiste was bekend. Waarom heeft hij in de weken daarna nooit binnen het kabinet of binnen de coalitie contact gezocht om het Israël-beleid opnieuw onder de loep te nemen?
Wat meespeelt is dat Veldkamp eerder dit jaar de rest van het kabinet ook al eens heeft overvallen, toen nog met de PVV binnen de gelederen. Zonder te overleggen kondigde hij aan binnen de EU een onderzoek te laten doen naar de vraag of Israël artikel 2 van het Associatieverdrag schond (inzake mensenrechten). Dat werd toen weer met veel pijn en moeite gladgestreken binnen de verdeelde coalitie, waarin voornamelijk PVV en BBB zich verzetten tegen een kritischere Israël-koers.
Tijdsdruk
De ministerraad vrijdag belooft opnieuw een moeizame exercitie te worden, maar niemand lijkt er echt rekening mee te houden dat er een nieuwe kabinetscrisis dreigt. Tegelijkertijd is zeker binnen NSC wel duidelijk dat de enorme maatschappelijke en politieke druk een zware wissel trekt op Veldkamp.
Het kabinet staat onder tijdsdruk om met een oplossing te komen. Een debat in de Kamer is geschorst in afwachting van de vraag wat dan ‘de extra maatregelen’ zijn die Veldkamp op eigen houtje heeft aangekondigd.
Voorafgaand aan de ministerraad overleggen, zoals gebruikelijk, premier Dick Schoof en de vicepremiers Sophie Hermans (VVD), Mona Keijzer (BBB) en Van Hijum (NSC). Daar wordt duidelijk dat de manoeuvreerruimte klein is.
Van Hijum stelt dat Veldkamp ‘comfort’ nodig heeft. Hij moet met minstens één aansprekende extra maatregel tegen Israël terug kunnen naar de Tweede Kamer, waar de oppositie al een motie van wantrouwen tegen hem heeft klaarliggen.
In de gesprekken die volgen blijven anderen partijen erop wijzen dat de handelswijze van Veldkamp de zaak extra heeft gecompliceerd. Er moet ook gedacht worden aan de ‘politieke winst- en verliesrekening’, zo luidt de boodschap. Als het kabinet nu opeens instemt met sancties zal iedereen weten dat het VVD- en BBB-smaldeel door de knieën is gegaan voor Veldkamp. De fracties in de Tweede Kamer zijn bovendien ook nooit geconsulteerd door de NSC-minister de afgelopen dagen. Moeten die dan ook maar opeens inschikken?
Motie-Paternotte
In de zoektocht naar een compromis wordt er uiteindelijk vooral gekeken naar één motie die is ingediend door de oppositie: de zogenoemde motie-Paternotte. Daarin wordt het kabinet opgeroepen om zo snel mogelijk een Nederlandse boycot in te stellen tegen goederen uit Israëlische illegale nederzettingen.
Dat gaat verder dan het kabinet en de coalitiepartijen VVD en BBB willen. De VVD heeft in de Kamer juist via een motie opgeroepen om nog eens in Europees verband naar een boycot te kijken. Dat zou effectiever zijn, omdat de goederen anders gewoon via een andere EU-lidstaat alsnog naar Nederland kunnen komen.
Uiteindelijk zijn de VVD- en BBB-bewindspersonen binnen het kabinet bereid om een klein beetje op te schuiven: Veldkamp hoeft de motie-Paternotte niet meer af te wijzen, maar wel op voorwaarde dat hij eerst nog een poging in Europa zal wagen. Hij mag de Tweede Kamer toezeggen dat er voorbereidingen in gang worden gezet voor een eigenstandige Nederlandse boycot. Als de EU-route vastloopt, kan Nederland dan alsnog zelf actie ondernemen.
Abrupt vertrek
Over de gebeurtenissen daarna lopen de versies ver uiteen. Bij VVD en BBB valt te horen dat een compromis dichtbij leek. Er werd al gewerkt aan een brief aan de Tweede Kamer. Over de precieze formuleringen werd nog gesproken, maar ook NSC-vicepremier Van Hijum leek met het compromis te kunnen leven.
Alles viel in duigen toen Veldkamp opeens midden in het gesprek wegliep. Hij had er genoeg van, beende naar buiten en kondigde tegenover de pers aan dat hij zijn ontslag zou indienen. Volgens VVD’ers en BBB’ers oogde ook Van Hiijum ‘flabbergasted’. Wat Veldkamp precies bezielde, weet niemand.
Door het abrupte vertrek was er niet eens de kans om extra toezeggingen te doen om Veldkamp alsnog binnenboord te houden. Daarvoor ging alles te snel. ‘Hij liep gewoon weg’, zegt VVD-minister van Defensie Ruben Brekelmans vrijdagavond in de Tweede Kamer. ‘Terwijl het gesprek nog gaande was. Niemand kan zeggen hoe ver iedereen bereid is om te gaan als er nog gesproken wordt.’
‘Geen verrassing’
Bij NSC klinkt een ander verhaal. Het opstappen van Veldkamp was ‘emotioneel’ en het exacte moment misschien onverwacht, maar niemand kon verrast zijn door het vertrek van de doorgewinterde diplomaat. Het was de hele dag trekken en duwen geweest en de toegeeflijkheid van de andere partijen was minimaal.
Veldkamp mocht niets eens toezeggen dat hij ook daadwerkelijk aan de slag zou gaan met de motie-Paternotte als de EU-route zou vastlopen. Dat bleef in de ogen van NSC vaag in de kabinetsbrief waaraan werd gewerkt. Hoe kon Veldkamp in de Tweede Kamer dan nog verkopen dat dit ‘extra maatregelen’ waren, zoals hij een dag eerder nog had toegezegd?
Bovendien waren er al veel langer spanningen. Binnen NSC had Veldkamp geklaagd dat de andere partijen hem onder curatele hadden gesteld. Terwijl de situatie in Gaza met de dag verandert en verslechtert, voelde hij amper ruimte om naar bevind van zaken te handelen. Vooral BBB-vicepremier Mona Keijzer zou hem voortdurend bestoken met appjes en berichten.
Caspar Veldkamp (midden), gezien over de schouders van Eddy van Hijum (NSC) en Mona Keijzer (BBB).
David van Dam / de Volkskrant
De stroperige gesprekken in de ministerraad vrijdag bevestigen Veldkamp in het gevoel dat hij in deze coalitie klem zat. ‘Op een gegeven moment is de koek op’, aldus een NSC-bron.
Bij BBB wordt juist gewezen op ‘het ego’ van Veldkamp: hij was de grote diplomaat en hij wilde zelf bepalen wat er nodig was richting Israël, zo valt daar te horen. De standpunten van andere partijen vond hij maar lastig. ‘Maar hij is nu eenmaal geen alleenheerser’, zegt een BBB-kopstuk.
Vertrek NSC’ers
Na het vertrek van Veldkamp verkeert de Ministerraad in shock. Gaan de overige NSC-bewindspersonen nu ook opstappen? Het zou een ongekende stap zijn en het land opnieuw in een bestuurlijke crisis storten. Volgens de andere partijen zijn de meningen binnen de NSC-ploeg dan ook verdeeld. Niet iedereen wil Veldkamp volgen, maar de tegenstanders trekken aan het kortste eind.
Volgens NSC is er geen verdeeldheid geweest, al gebeurde het opstappen wel met een zwaar gemoed. Zeker is ook dat de meningen ook binnen de eigen ministerploeg uiteen lopen. Iemand als onderwijsminister Eppo Bruins kiest bijvoorbeeld vaker het perspectief van Israël dan anderen.
Toch is er volgens de NSC-bewindslieden geen weg terug meer. Veldkamp was een gerespecteerde minister van Buitenlandse Zaken met een karrenvracht aan diplomatieke ervaring. Als hij tot het oordeel komt dat er binnen deze coalitie niet te werken valt, zal dat ook zo blijven als NSC een vervanger aanwijst.
Premier Dick Schoof ziet zo zijn kabinet voor een tweede keer vallen. Het vertrek van de NSC’ers is ‘onverantwoord’, verklaart hij later op de avond in de Tweede Kamer. Hoe het nu verder moet, weet de ex-topambtenaar ook nog niet. ‘Het is een waardeloze dag.’
Reacties
Een reactie posten