Ondanks Haagse beloftes wil versterking van Groningse huizen niet vlotten
Ondanks Haagse beloftes wil versterking van
Groningse huizen niet vlotten
Gaswinning Groningen Acht jaar geleden na de zwaarste beving ooit zijn 1.100 huizen in Groningen versterkt, terwijl mogelijk 26.000 huizen onveilig zijn. Bewoners zijn gefrustreerd. „Je huis beweegt. Dat doet echt iets met je.” Waarom duurt het zo lang?
2017: Nieuwe minister Eric Wiebes (rechts) maakt kennis met het aardbevingsgebied. Links Hans Alders, Nationaal Coördinator Groningen.
Koninklijke voetstappen galmen door de voormalige protestantse kerk in Siddeburen. Onder de zwart gepoetste schoenen van koning Willem-Alexander glinstert een smetteloze vloer. De muren ruiken naar verse verf, een gebruikte steiger staat nog in de hoek. De kerk uit 1913 is omgedoopt tot een modern multifunctioneel centrum, waarin het oude karakter van de kerk nog zichtbaar, hoorbaar en voelbaar is. Maar achter de witte muren is een onzichtbaar ijzeren karkas gebouwd – zodat mensen de kerk bij een zware aardbeving levend kunnen verlaten.
Het is 27 mei en de koning is in Siddeburen vanwege zijn jaarlijkse bezoek aan het door aardbevingen getroffen gebied in de provincie Groningen. Tegenover het houten orgel zitten vijf bewoners die uitgenodigd zijn om met de koning te praten over de aardbevingsproblematiek. De één tikt zenuwachtig met zijn been, de ander zit gekleed in pak glunderend te glimlachen. Allemaal op anderhalve meter.
Zodra ze het woord krijgt, brandt bewoner Kirsten de Jong los. Een week voor het bezoek van de koning vonden er drie bevingen plaats in het gebied, achter mekaar. De zwaarste met een kracht van 2,5 bij Zijldijk. „Je hoort de beving, je huis beweegt”, zegt ze. „Dat doet echt iets met je.” Net als haar man en twee kinderen was ze thuis en niet op kantoor. „Door de coronamaatregelen worden we extra geconfronteerd met ons bewegende huis. Het is zo eng.”
Ze is blij met de kerk. „Het is prachtig voor dit dorp”. Maar, zegt ze tegen de koning, het is wrang dat de kerk bijna klaar is, terwijl heel veel inwoners in het dorp in een onveilig huis wonen. „Voor hen gebeurt er niks, het ligt helemaal stil.” Ook aan haar woning, die eind 2018 onveilig werd verklaard, is nog niks gedaan. Inmiddels is de frustratie over het lange wachten groter dan de angst voor een zware beving. „Ik wil gewoon een veilig huis.”
Koning Willem-Alexander knikt instemmend. Hij hoort het vaker, tijdens zijn jaarlijkse bezoeken aan het aardbevingsgebied.
Deze zondag is het acht jaar geleden dat Groningen opgeschrikt werd door de zwaarste aardbeving veroorzaakt door de gaswinning ooit. De aardbeving met een kracht van 3,6 in Huizinge veranderde de regio van wingewest tot crisisgebied. Een halfjaar na de beving was al bekend dat duizenden huizen versterkt moeten worden, zodat mensen bij een zware beving binnen enkele seconden hun huis kunnen verlaten.
Ondanks herhaaldelijke beloftes uit Den Haag wil de versterking van Groningse huizen maar niet vlotten. 26.000 huizen, ongeveer een kwart van alle woningen in het aardbevingsgebied, moeten worden onderzocht, beoordeeld en mogelijk versterkt – een proces dat jaren kan duren. Maar medio 2020 zijn zo’n 1.100 huizen daadwerkelijk versterkt. Waarom duurt het zolang en waarom stapte Hans Alders, de man die het allemaal moest regelen, boos op?
NRC sprak de afgelopen maanden op voorwaarde van anonimiteit uitvoerig met negentien mensen die bestuurlijk betrokken zijn of waren bij het dossier Groningen. Ook is gebruik gemaakt van interne documenten, gespreksverslagen en openbare bronnen.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2020/08/data60823859-a30e24.jpg)
Hans Alders als oliemannetje
IJsberend loopt de Groningse gedeputeerde William Moorlag (PvdA) op vrijdag 25 januari 2013 door het provinciehuis in Groningen. Het ministerie van Economische Zaken heeft een half jaar na de aardbeving in Huizinge de eerste onderzoeksresultaten openbaar gemaakt van de gevolgen van de gaswinning. De directie van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), verantwoordelijk voor de Groningse gaswinning, is naar het provinciehuis gekomen om de uitkomst persoonlijk aan hem en de commissaris van de koning, Max van den Berg (PvdA), te vertellen.
De belangrijkste conclusie? „De Groningse gaswinning brengt een ontoelaatbaar groot risico op aardbevingen”, schrijft de onafhankelijke toezichthouder het Staatstoezicht op de Mijnen (SODM).
„Verdomme, dat heeft impact op de provincie en de hele Groninger samenleving”, zegt Moorlag geschrokken tegen betrokkenen. Mogelijk moeten alle 100.000 huizen boven de Groningse gasbel worden versterkt.
Maar twee jaar later is de versterking nauwelijks begonnen. Op aandringen van de Groningse bestuurders wordt in het voorjaar van 2015 Hans Alders, oud-commissaris van de koning in Groningen en voormalig minister, aangesteld als Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Hij moet als oliemannetje tussen Groningen en Den Haag optreden.
De opdracht waaraan Alders begint is groot. Hij moet met een team van honderd ambtenaren een perspectief opstellen voor de regio, de uitkering van schadevergoedingen én de versterking van huizen regelen. Niemand weet precies hoeveel huizen versterkt moeten worden: schattingen lopen uiteen van enkele honderden tot 100.000 huizen – bijna alle panden in het gebied. Duidelijk is dat een deel van de gebouwen gesloopt moet worden, omdat ze te onveilig zijn. Dat gaat het karakter van de hele regio veranderen, weten de bestuurders in Groningen.
Wanneer Alders begint als NCG constateert hij een gebrek aan kennis in Nederland. Sinds 1959 is naar gas geboord in de Groningse klei en is ruim 400 miljard euro verdiend volgens cijfers van het CBS. Maar aardbevingsexperts zijn er in Nederland nauwelijks. Alders besluit deskundigen uit het buitenland over te vliegen. Een Italiaanse en Nieuw-Zeelandse deskundige komen naar Schiphol om na te denken over de versterkingsoperatie. Maar bij die werksessie in een zakencentrum nabij de luchthaven blijken ook medewerkers van Shell aan tafel te zitten.
Het olie- en gasbedrijf is samen met ExxonMobil aandeelhouder van de NAM. Het wordt voor Alders duidelijk dat Shell op de achtergrond een prominente rol speelt in de afhandeling van de gaswinningsproblematiek en zelfs onderzoeken ernaar financiert.
Hoewel Alders verantwoordelijk is voor de versterkingsoperatie, kan hij niet met een eigen aannemer langs de deuren. Voor elke woning die versterkt moet worden, moet Alders onderhandelen met de NAM. Die geeft vervolgens opdracht aan het Centrum Veilig Wonen (CVW) om de versterking uit te voeren.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2020/08/data60823851-3deb54.jpg)
Overgeven van de stress
Pieter Bouwman, de man van Kirsten de Jong, begint in 2015 te werken voor het CVW, dat eind 2014 is opgericht om de uitbetaling van schades en de versterkingsoperatie in Groningen te verzorgen. „Ik wilde wat betekenen voor de mensen en het gebied helpen”, zegt Bouwman. Als Groninger en aardbevingsgedupeerde – zijn monumentale boerderij uit 1909 heeft verschillende schades – denkt hij in zijn functie als casemanager snel vertrouwen te kunnen winnen bij de bewoners.
Op het kantoor van het CVW in Appingedam blijkt hij met vijftien anderen te werken. Hij krijgt 880 adressen van gebouwen onder zijn hoede, waar allemaal schade is en die mogelijk versterkt moeten worden. „Dat aanpakken gaat wel, als je een standaardmail maakt”, zegt hij met een cynische ondertoon. Maar dan beginnen de mensen te bellen. „Na één telefoontje willen ze nog wel wachten, maar na de derde keer bellen pikken mensen het uitstel niet langer.” Al na zijn eerste werkweek moet hij ’s nachts overgeven in de tuin van de stress.
Na een paar maanden komt een schadeverzekeraar uit Rotterdam tijdens een personeelsbijeenkomst van het CVW vertellen over schademeldingen. De verzekeraar vertelt dat zo’n 75 procent van de meldingen afgewezen kan worden. Onthutst staat Bouwman op, en zegt dat dat niet in het belang is van de Groningers. Na de bijeenkomst wordt hij op het matje geroepen door zijn leidinggevende. Hij krijgt een riant aanbod om te vertrekken. „Onder voorwaarde dat ik me stil zou houden”, zegt hij.
Dat doet hij, totdat eind 2015 de directeur van het CVW, wijlen Peter Kruyt, aan de media vertelt onafhankelijk te opereren van de NAM. Dat maakt Bouwman zo boos dat hij de pers opzoekt en vertelt dat hij altijd mailde met een mailadres van Shell, dat de NAM meekeek in het systeem van het CVW en daarin wijzigingen aanbracht. Dat jaar maakt het CVW 2,1 miljoen euro winst.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2020/08/data60823827-9ccd3c.jpg)
Nog langer wachten
Om ervoor te zorgen dat het CVW daadwerkelijk onafhankelijk zou opereren van de NAM, belooft minister Henk Kamp (Economische Zaken, VVD) in december 2016 ‘doorzettingsmacht’ aan Alders. Het CVW zou voortaan onder Alders vallen. Maar in maart 2017 volgen de Tweede Kamerverkiezingen en een langdurige formatie.
Het besluit om het CVW onder Alders te laten vallen draagt Kamp over aan zijn opvolger en partijgenoot Eric Wiebes. Een dag na Wiebes’ benoeming tot minister in oktober 2017 wordt Anita Wouters, een voormalig topambtenaar van het ministerie van Landbouw, aangesteld als project-directeur-generaal Groningen Bovengronds bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
Een paar weken later heeft ze in een Van Der Valk hotel aan de rand van Groningen een opvallende mededeling voor regiobestuurders en medewerkers: alle besluiten over de versterking worden opgeschort, omdat de minister wordt ingewerkt. Daarop weigert de NAM, dan nog aansprakelijk voor de versterking, opdracht te geven voor het begin van de versterkingsprocedure van minstens 3.000 panden. De bestuurders wisten: opschorting betekent vertraging.
Nog geen maand later, op 7 december, spreekt Alders zijn zorgen uit in een brief aan de regiobestuurders. De maandenlange kabinetsformatie zorgde al voor veel onzekerheid en nu wordt de bestuurders nog gevraagd „een pas op de plaats te maken” met besluiten over de versterking. Maar de bewoners van de 3.000 woningen wachten „soms al meer dan een jaar op de versterkingsadviezen over hun woning”, schrijft Alders. „Deze mensen kunnen we niet nog langer in onzekerheid laten zitten.”
74 dagen nadat Wiebes op zijn nieuwe post zit, klinkt een knal in Groningen. De beving in Zeerijp op 8 januari 2018, met een kracht van 3,4 de twee na zwaarste, herinnert iedereen eraan dat de problemen in Groningen niet zomaar verholpen zijn. Eind maart komt Wiebes met de historische mededeling dat de gaskraan uiterlijk in 2030 dichtgaat. Een onverwacht besluit dat in Groningen met grote vreugde wordt ontvangen.
Alders’ aftocht
Tussen minister Wiebes en Alders botert het niet, zien betrokkenen vanaf het begin. Tijdens overleggen gaat Alders herhaaldelijk in tegen de minister, op basis van kennis van het gebied en cijfers. Tot grote frustratie van Wiebes, zien aanwezigen bij die overleggen. De botsingen tussen de twee monden uit in sneren van Wiebes: „Ik zie een meneer tegenover mij boos kijken”, zegt Wiebes dan over Alders. En als het gesprek niet in zijn richting beweegt vraagt hij: „Vertrouwt u mij niet?”
Ondertussen richt Wiebes vijf overlegtafels op, waar vaak onervaren wethouders en gehaaide ambtenaren van het ministerie tegenover elkaar zitten. Voor Alders, die als verbindende schakel tussen Groningen en Den Haag moet fungeren, is aan die tafels geen plek.
Een maand na Wiebes’ besluit om de gaskraan dicht te draaien slaat de vreugde om bij de Groningse bestuurders en Hans Alders. Op 19 april 2018, de tot dan toe warmste aprildag ooit, komen de regiobestuurders en maatschappelijke organisaties naar Bilthoven voor overleg met de minister. Jasjes gaan uit, waterkannen staan op tafel. Wiebes verrast de aanwezigen met de mededeling dat de versterkingsoperatie wordt opgeschort. Hij drukt naar eigen zeggen „de pauzeknop” in van de versterking van duizenden woningen. Nu de gaswinning omlaag gaat, wil hij de risico’s op aardbevingen – en dus de noodzaak om huizen te versterken – opnieuw onderzoeken.
Ik zie een meneer tegenover mij boos kijken. Vertrouwt u mij niet?
Eric Wiebes Minister van Economische Zaken en Klimaat
De mededeling in Bilthoven blijkt voor Alders de druppel. Hij zou terug naar de gedupeerde Groningers moeten met de mededeling dat de woningen die na onderzoek onveilig blijken, opnieuw bekeken gaan worden: drie jaar werk de prullenbak in. En, belangrijker voor Alders, de afspraken die hij had gemaakt met de bewoners kon hij niet langer waarmaken. In mei 2018, drie jaar na zijn komst, kondigt hij zijn afscheid aan.
In zijn afscheidsbrief laat Alders weten de stopzetting van de versterking onacceptabel te vinden. „Het meest elementaire vertrouwen ontbreekt” volgens Alders, over zijn functie van NCG „wordt met dedain gesproken”.Lees ook:In Krewerd versterken ze hun huizen zelf wel
Met de afscheidsbrief van zeven kantjes probeert Alders een reactie te ontlokken in Den Haag, zeggen betrokken. Hij hoopt dat de Tweede Kamer drukt uitoefent op het kabinet. Maar het blijft stil in Den Haag. Dus neemt Alders in een volle zaal in Appingedam afscheid, waarbij de emotie overslaat op zijn stem.
Hoewel Wiebes tot op de dag van vandaag ontkent dat hij de versterking heeft stopgezet, heeft zijn ‘pauzeknop’ grote gevolgen. In het kielzog van Alders vertrekken ruim driehonderd ingenieurs met expertise over de Groningse situatie uit het gebied, blijkt uit interne documenten waar NRC vorig jaar over schreef. Voor hen was te weinig werk – terwijl duizenden panden nog geïnspecteerd, beoordeeld en versterkt moesten worden. „Een halfjaar vertraging volgt”, staat in het onderzoek en „nieuwe experts zijn moeilijk vindbaar”
2020: Premier Rutte bij een bouwlocatie in Appingedam
Het jaar van de uitvoering
2019 moet het jaar van de uitvoering worden, zegt Wiebes aan het begin van dat jaar. De busjes van aannemers moeten gaan rijden. De versterkingsoperatie wordt overgeheveld naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, zodat de procedure versneld kan worden dankzij ambtenaren die verstand hebben van bouwen en wonen. De NCG gaat zonder Alders de versterking leiden.
Begin maart van dit jaar, een paar dagen voordat hij de ‘intelligente lockdown’ vanwege het coronavirus aankondigt, is premier Mark Rutte (VVD) in Appingedam om de vorderingen van de versterkingsoperatie met eigen ogen te zien. Grote graafmachines zwaaien door de lucht in de wijk Opwierde-Zuid. Zo’n vierhonderd woningen zijn gesloopt. Honderden mensen moeten maandenlang in een ander huis wonen, voordat zij terug kunnen keren naar een nieuw, versterkt huis. Een megaoperatie, die in meer wijken en dorpen in Groningen de komende jaar gaat plaatsvinden.
Bewoner Richard Hoekstra stapt langs de beveiliging en door het kluitje journalisten op de premier af. „Vanuit mijn slaapkamer kijk ik naar die woningen die worden gesloopt”, zegt hij. Jaren geleden is een inspectie gedaan bij zijn woning, een beoordeling ervan heeft hij nog niet gezien. „Dempt de vijver voor mijn huis de aardbevingen ofzo?” vraagt hij aan Rutte. Die antwoordt vriendelijk: „Ik snap dat u wilt weten waar u aan toe bent, maar ik ben geen deskundige.”
De kloof tussen het systeem en de wereld van de bewoners is te groot
‘Critical review’ van Nationaal Coördinator Groningen
Uit een recent verschenen verslag (‘critical review’) in opdracht van de NCG blijkt de deskundigheid de versterkingsoperatie in de weg te zittten. „Technologische kennis” blijkt centraal te staan maar „de versterking is nog steeds niet op gang gekomen”. Van een versnelling is geen sprake, laat staan dat 2019 ‘het jaar van de uitvoering’ werd. De verhouding tussen kosten en baten is „volledig zoekgeraakt”. De kosten rijzen de pan uit, ingenieursbureaus wrijven in hun handen. De kosten voor de beoordeling van een gebouw zijn tussen de 10.000 en 100.000 euro bij huizen die vaak niet meer dan 100.000 tot 200.000 euro waard zijn, blijkt uit het verslag. En dan is er nog geen spijker in de muur geslagen. Het verslag fileert de versterkingsoperatie: „Niemand lijkt in staat om de zaak werkelijk te keren” en „de kloof tussen het systeem en de wereld van de bewoners is te groot”.
In de eerste drie maanden van 2020, nog voor de coronacrisis, worden elf huizen versterkt opgeleverd.
Ondertussen is bij de boerderij van Kirsten de Jong en Pieter Bouwman een inspectie gedaan. In twee dagen kwamen zeventien mensen langs voor de uitvoering en beoordeling van hun huis. Van een 3D-scanbedrijf tot aan asbestdeskundigen, ze gingen door muren, onder de grond en op het dak. Daarna mochten schilders en schoonmakers de boel herstellen. „Ik was de hele dag bezig met koffie zetten en de wc schoonmaken”, zegt Bouwman.
Dat was een jaar geleden, maar een datum waarop het huis versterkt gaat worden is nog niet bekend. In hun slaapkamer heeft Bouwman een „bevingsbed” gebouwd: een goudkleurige kooiconstructie rondom het bed, dat bij een aardbeving de balken van het plafond moet kunnen opvangen. „Een grapje. Maar zolang ons huis niet versterkt is, wel een bitter grapje.”
En Alders? Nadat hij stopte als NCG is hij als stagiair aan de slag gegaan bij een timmerbedrijf in Siddeburen. Dat beviel zo goed, dat hij af en toe nog gevraagd wordt voor een timmerklus in het aardbevingsgebied.
Reacties
Een reactie posten