Ik schaam me niet genoeg te hebben gewaarschuwd voor de tiran van deze tijd
Ik schaam me niet genoeg te hebben gewaarschuwd voor de tiran van deze tijd
PlusDerk Sauer
Ondanks zijn 32 jaar ervaring in Rusland zag Derk Sauer de aanval van Rusland op Oekraïne niet aankomen. Tot overmaat van ramp biedt Europa de Oekraïners nu niet meer dan een halfbakken sanctiepakket, schrijft hij. ‘Daar wordt in het Kremlin om gelachen.’
Woensdagnacht om 4.43 uur belde zoon Pjotr ons wakker. “Het gebeurt nu,” zei hij. “Zie je wel dat ik gelijk had. Poetin gaat voluit.”
Die avond hadden we nog gezellig met onze Russische vrienden Delya en Elshin gedineerd. De spanningen rond Oekraïne liepen weliswaar met het uur op, maar Elshin, die een hoge functie bij een staatsbedrijf bekleedt, verzekerde ons nog maar eens dat het niet tot een echte oorlog zou komen. “Poetin is niet gek.”
Vlak na Pjotr belde Lena Myasnikova, volledig overstuur en in tranen. Lena was onze eerste werkneemster toen wij in 1989 naar de toenmalige Sovjet-Unie verhuisden. Ze klom op tot ceo van ons bedrijf Independent Media.
“Wat is dit erg,” snotterde Lena. “Ik haat Poetin. Dat ik me nu voor mijn eigen land moet schamen. Ik vraag me steeds af wat wij fout hebben gedaan dat het zover is gekomen. Ik heb door de jaren heen aan alle protesten meegedaan, steeds mijn stem verheven. En nu dit. Waarom ben ik uitgerekend in zo’n land geboren?”
In de aanloop naar de Russische invasie had ik eindeloze discussies met Pjotr, die als journalist werkt voor The Moscow Times en The Guardian. Hij was er al snel van overtuigd dat de Russische troepenopbouw langs de Oekraïense grens niet bedoeld was om de politieke druk op te voeren. “Poetin heeft een groter, sinister plan,” zei hij. “De Amerikanen zien het deze keer goed.”
Ik dacht na 32 jaar Rusland beter te begrijpen hoe Poetin opereert. Provoceren? Zeker. Militaire speldenprikken? Dat ook. Maar een aanval op Kiev, die – terwijl ik dit schrijf – in volle gang is? Dat nooit. Wat schiet Poetin daar in hemelsnaam mee op?
Ik stond bepaald niet alleen. Op de dag van de invasie schreef de toonaangevende Russische journalist Leonid Bershidski nog:
‘Als Poetin aanvalt, kan mijn aanname van rationaliteit – en dat was niet alleen de afgelopen paar weken, maar de afgelopen 23 jaar een belangrijk onderdeel van mijn analyse – zo het raam uit. (...) Een invasie lost niets op, maar creëert juist een piramide van nieuwe problemen voor Poetin. (...) Oekraïne was natuurlijk altijd emotioneel voor hem, maar misschien moeten we constateren dat Poetin altijd al gestoord was en tot nu toe gewoon geluk heeft gehad.’
Natuurlijk zag ik – en ondervond ik als uitgever aan den lijve – hoe Poetin stap voor stap de samenleving militariseerde, Navalny vernietigde en de vrije pers muilkorfde. Toch bleef er telkens wat ruimte over, steeds een snipper hoop dat we door deze donkere tijden heen konden komen. Temeer daar – zeker in Moskou – zoveel jonge Russen om ons heen hun eigen ding deden met start-ups en creatieve projecten, waardoor Moskou uitgroeide tot de leukste hoofdstad in Europa. ‘Politiek boeit ons niet,’ was hun mantra. Dat was achteraf niet zo slim.
Hoe Poetin transformeerde van een gewiekste FSB-agent en politicus tot de messiaanse groot-Russische potentaat van nu, is voer voor de geschiedschrijving. Tot voor Covid-19 volgde hij obsessief zijn populariteitsratings. Na ruim twee jaar in vrijwel volledige zelfisolatie, panisch als hij is om besmet te raken, staat hij verder weg dan ooit van de Russische samenleving. Dat de meeste Russen niets zien in deze oorlog, lijkt hem niet te deren.
Bijna nog erger dan Poetin is wat mij betreft zijn entourage. Werkelijk niemand in het Kremlin, de regering of de zakenelite heeft de moed nu op te staan en te zeggen: “Genoeg.”
Dat stemt uiterst somber.
Dat zijn mensen die wij soms persoonlijk kennen, zoals Alexei Gromov, de plaatsvervangend stafchef van het Kremlin. In de jaren negentig was hij onze buurman in Zjoekovka. Onze kinderen zaten samen in de klas, we speelden ijshockey en kwamen bij elkaar over de vloer. Het waren economisch barre tijden, dus namen we kleding en speelgoed voor hun kinderen mee uit Nederland. Nu is Gromov verantwoordelijk voor de perscensuur in Rusland en is zijn zoon, Pjotrs schoolmaatje Losja, de baas van propagandakanaal RT in Moskou.
Of Dima Peskov, de altijd welbespraakte perschef van Poetin. Vijf jaar lang organiseerde ik met zijn steun ‘Moscow City Racing’ rondom het Kremlin. In die dagen liep ik het Kremlin in en uit en leerde ik de familie Peskov kennen als leuke mensen met westerse opvattingen. Zijn dochter studeerde in Parijs, waar zijn vrouw, inmiddels ex, nog steeds woont. Nu zie ik Peskov elke dag op tv debiteren hoe Oekraïne van de nazi’s moet worden gezuiverd.
Of Pjotr Aven, de baas van de Russische Alfa Bank, met zijn enorme landhuis even buiten Londen, zijn villa in Sardinië, zijn penthouse in New York en zijn privévliegtuigen. Aan de dinertafel mag hij onder vrienden graag Poetin afkraken, maar donderdagavond zat hij, slechts uren na de invasie, samen met de hele Russische zaken-elite in het Kremlin. Poetin bedankte de heren – want het zijn natuurlijk altijd mannen – hartelijk voor de steun die zij uitspraken. Hij beloofde goed voor de oligarchen te zullen zorgen. Werkelijk niemand van de aanwezigen plaatste een kritische noot.
Eerder in de week sprak Poetin leden van zijn eigen Veiligheidsraad als kleine kinderen toe. Het waren allemaal van tevoren opgenomen beelden, dus als hij misschien wat te bruusk overkwam, had dat makkelijk kunnen worden gerectificeerd.
Poetin koestert zich in de rol van de bully die met hyperbolen de wereld terroriseert. Tegen die Oekraïners die verzet plegen, dreigde hij met ‘consequenties die de wereld nog niet eerder heeft gezien’. Na alles wat er de afgelopen tijd is gebeurd, ben ik de laatste om Poetin niet op zijn woord te geloven.
Dat maakt het weifelende optreden van de EU ook zo gekmakend. Na alle steunverklaringen moeten de Oekraïners het doen met een halfbakken sanctiepakket, waar in het Kremlin om wordt gelachen.
Wat doet het pijn om te kijken naar de beelden van president Zelenski, in zijn groene trui vanuit Kiev, in de wetenschap dat het elk moment afgelopen kan zijn.
Mijn zoon Tom, die met hard werken in Moskou een bedrijf van 400 mensen en twintig voetbalstadions heeft opgebouwd, belde tijdens het schrijven ook al, in tranen. “Papa,” zei hij, “in dit land wil ik niet langer leven.”
En ik schaam me niet genoeg te hebben gewaarschuwd voor de tiran van deze tijd.
Reacties
Een reactie posten