Weerbaar is goed, veerkrachtig is beter: hoe special forces-militair Dai Carter auteur van zelfhulpboeken werd
Weerbaar is goed, veerkrachtig is beter: hoe special forces-militair Dai Carter auteur van zelfhulpboeken werd
Na tien jaar in dienst van het Korps Commandotroepen gooide Dai Carter het roer om; tijd om in therapie zijn gevoelens te leren herkennen. En om anderen te helpen dat ook te doen, wát Jort Kelder er ook van vindt.
Dai Carter (33) oogt fit in zijn legergroene jack. Gespierde schouders, zelfverzekerde tred. De kringen onder zijn ogen verraden vermoeidheid. Afgelopen jaar verhuisde Carter met zijn vriendin, zoon en dochter van Amsterdam-West naar Broek in Waterland. Zijn kinderen (de een net 2, de ander tien maanden) houden de jonge ouders ’s nachts wakker en dicteren de ochtenden. ‘We staan allebei in overlevingsstand’, verklaart hij met zijn Amsterdamse accent.
Oud-militair Carter veroverde de harten van vele Nederlanders met zijn rol als begeleider in de kijkcijferhit Kamp van Koningsbrugge. In het Avrotros-programma proberen ‘gewone burgers’ te bewijzen dat ze sterk genoeg zijn om een van de zwaarste militaire opleidingen te doorstaan. Carter was 20 toen hij zelf de opleiding voor de special forces voltooide en ging acht maal op missie, waaronder in Afghanistan. Na een decennium trouwe dienst zegde hij het Korps Commandotroepen vaarwel. In de opleiding toegepaste psychologie vond hij een nieuwe missie: mensen helpen mentaal sterker te worden.
Carters boek Nu of nooit, over zijn tijd bij de special forces, werd een bestseller. In februari verscheen Mentale kracht, waarin hij zijn persoonlijke ervaringen koppelt aan wetenschappelijke inzichten. De voormalig commando schuwt complexiteit niet en dat maakt zijn zelfhulpboeken verrassend genuanceerd. Met name Carters inzichten over emoties passen in een bredere ontwikkeling binnen de psychologie en neurowetenschappen. Lang was de consensus dat emoties universeel en aangeboren zijn. Onderzoekers ontdekten de afgelopen jaren dat emoties juist hyperindividueel zijn. Mensen interpreteren de sensaties in hun lichaam (verhoogde hartslag, een rommelende maag) en koppelen daar soms, terecht of onterecht, een emotie aan. De een beschouwt een verhoogde hartslag als het gevolg van een flinke fietstocht, de ander als angst. In Carters werk staat het leren herkennen van je gevoelens – en daar passend naar handelen – centraal.
Carter bestelt een smoothie en fruitsalade in een restaurant in Amsterdam met uitzicht over het IJ. ‘Neem hè’, zegt hij, wijzend naar het fruit. Zijn ochtend is, zoals meestal, volgens een vaste routine verlopen: eerst wat rek- en strekoefeningen, dan meditatie en ter afsluiting een ijsbad. Wat verklaart toch de nadruk in zelfhulpboeken op vroeg opstaan en koud douchen? Carter grijnst. Hij is zich bewust van hoe sommigen neerkijken op het genre. ‘Concrete adviezen, zoals een ochtendregime met yoga, vitaminen en sporten, zijn nu eenmaal makkelijker op te volgen dan bijvoorbeeld verdriet verwerken of betekenisvol werk vinden.’ Maar, nuanceert hij, ‘je moet altijd flexibel blijven. Sinds de komst van de kinderen heb ik mijn routine drastisch ingekort.’ Ondanks de korte nachten zijn de dagen drukker dan ooit. Carter en zijn vriendin, opgeleid GGZ-psycholoog, houden elkaar in evenwicht. Als hij, zoals vandaag, een drukke dag heeft, zorgt zij ervoor dat hij tijd heeft voor zijn routine, en andersom.
Van een militair die gewend is ’s nachts uit vliegtuigen te springen, zou je in de veilige, huiselijke context niet snel de term ‘overlevingsstand’ verwachten. ‘Maar’, zegt hij, ‘het is een groot verschil of je een paar weken weinig slaapt en je wéét wanneer het eindigt, of, zoals de meeste jonge ouders, je jaren achtereen vermoeid wakker wordt. Het beïnvloedt alles: je denkvermogen, geheugen, empathie en je humeur. Dus ja, ik ervaar dit als overleven.’ Als commando heeft hij geleerd om te gaan met slaaptekort. ‘Ik weet, als ik kribbig doe tegen mijn vriendin of veel negatieve gedachten heb: ik ben gewoon moe. Het helpt om je verwachtingen erop aan te passen. Meer rust nemen, elkaar steunen.’
De een kan beter omgaan met slaapgebrek en andere beproevingen dan de ander. Elk seizoen van Kamp van Koningsbrugge kent wel een deelnemer die, uitgeput, zijn denkvermogen verliest en richtingloos door een donker bos dwaalt. Anderen kunnen zelfs bij 48 uur zonder slaap nog de weg vinden in het duister. Spierbonken gooien vaak al na de eerste mars de handdoek in de ring, terwijl minder getrainde kandidaten zonder klagen kilometers marcheren met kilo’s materiaal op de rug. Hoe kan dat? Het antwoord is volgens Carter ‘mentale kracht.’
Wat is ‘mentale kracht’?
‘Veel mensen denken bij mentale kracht aan ‘mind over matter’. Niet zeuren, hard werken en doorgaan – die mentaliteit. Als je op missie bent en er dreigt gevaar, moet je het hoofd koel kunnen houden. Dit noem ik weerbaarheid: het vermogen om tijdens stressvolle situaties hard te zijn. Maar dat is slechts één component van mentale kracht: ook fysieke, emotionele, sociale en spirituele fitheid zijn van belang. Met name voor het emotionele en sociale aspect is weinig aandacht, terwijl die componenten essentieel zijn voor de mentale gezondheid. ’
Je was een bovengemiddeld gevoelig kind, schrijf je. Hoe maakte je jezelf weerbaar?
‘Ik ben opgegroeid in de Rivierenbuurt in Amsterdam, destijds een wijk waar veel Turkse en Marokkaanse gezinnen woonden. Ik was de enige witte jongen op het speelplein. Altijd als ik het huis verliet, was ik op mijn hoede. Regelmatig werd ik door jongens bedreigd. Dan verstijfde ik of ik moest huilen. Op dat pleintje was een tik uitdelen de enige effectieve communicatie. Op 8-jarige leeftijd begon ik met vechtsport en uiteindelijk ging ik met de grootste pestkop op de vuist. Na een paar minuten waren we uitgeknokt en was het conflict beslecht. We werden vrienden, hij heeft mij zelfs voor zijn bruiloft uitgenodigd.’
Ook thuis was de kleine Carter alert: zijn ouders maakten veel ruzie en gingen uiteindelijk uit elkaar. Er brak een moeilijke tijd aan, waarin hij twaalf keer verhuisde. ‘Als puber miste ik structuur en thuis was er veel stress. Dus stelde ik leefregels op: elke dag om zes uur opstaan, gezond ontbijten, mijn kamer netjes houden, vijf keer in de week sporten. Die regels waren een manier om me staande te houden.’ Die discipline heeft Carter ver gebracht. Slechts 4 procent van de kandidaten die zich opgeven, haalt de opleiding tot special forces.
Na tien jaar stopte je bij defensie. Hoe was het om terug te keren in het ‘normale’ leven?
‘Als je in vijandig gebied werkt, weet je nooit uit welke hoek gevaar kan komen. Je omgeving scannen en een verhoogde staat van alertheid zijn noodzakelijk om te overleven. Weerbaarheid is cruciaal om adequaat te reageren. Emoties zoals woede of verdriet zijn in een levensbedreigende situatie niet functioneel en ik leerde bij de special forces mijn gevoelens te beheersen. Op die manier aan staan, kost veel energie. Toen ik stopte bij defensie, voelde ik pas wat de effecten waren van al die jaren weerbaarheid opbrengen. Ik had weinig empathisch vermogen, kon slecht contact maken met de mensen om me heen. Ik verdoofde mezelf met uitgaan en veel sporten.’
Veel mensen ervaren eenzelfde soort aan-stand in het moderne leven. Kun je dat verklaren?
‘Het is een wezenlijk probleem, veel mensen worstelen met burn-outs of andere psychische klachten. Het afgelopen jaar had ook ik het gevoel te balanceren boven de afgrond. We kregen kinderen, verhuisden de stad uit, ik begon als zelfstandig ondernemer – onderzoek na onderzoek laat zien dat dit soort levensgebeurtenissen tot de stressvolste ervaringen in een mensenleven behoren.’
Je hebt een opleiding toegepaste psychologie gedaan en ging zelf in therapie. Wat leerde je daar?
‘Tijdens mijn studie, en ook in therapie, leerde ik over het belang van het psychologische concept ‘veerkracht’. Weerbaarheid heb je nodig om stressvolle momenten te doorstaan. Maar daarna is veerkracht cruciaal om te herstellen. Veerkrachtige mensen zijn in staat steun te zoeken binnen hun sociale netwerk en anderen om hulp te vragen. En, als je wilt terugveren na ingrijpende gebeurtenissen, zul je moeten voelen.’
Wat gebeurt er als je je emoties te lang onderdrukt?
‘Soms voel je vervelende sensaties. Heb je slecht gegeten of ben je moe? Dan heeft het geen zin om zo’n onprettig gevoel te interpreteren als een emotie. Maar als je verdrietig bent omdat iemand je heeft gekwetst, is het functioneel je emoties te uiten. Emoties dienen dan een doel: je communiceert wat je nodig hebt. Ben je boos, dan kom je voor jezelf op. Ben je verdrietig, dan zoek je troost. Als je jezelf dat te lang ontzegt, leidt je gezondheid daaronder.’
Geven we niet te véél aandacht aan ons gevoel? Op de werkvloer leggen stagiaires huilend hun werk neer na kritiek. Worden jonge mensen niet onderhand zachtgekookte eieren?
‘Eeuwen hebben mensen geleerd hun gevoelens te onderdrukken. Ik zie het als een teken van vooruitgang dat er in de westerse wereld meer ruimte ontstaat voor onze emoties. Dat betekent dat de meeste mensen in hun basisbehoeftes – eten, drinken, een huis – zijn voorzien. En ja, misschien slaan we soms door in het delen van onze gevoelens. Dat betekent niet dat de negatieve gevoelens die jongeren nu ervaren, niet reëel zijn. Ik zie die overdaad aan emoties eerder als een teken dat onder het oppervlak veel speelt. Als Jort Kelder grapt dat millennials die met liefdesverdriet aankloppen bij de GGZ maar beter een einde kunnen maken aan hun leven, erger ik me kapot. Kelder en zijn generatie moeten beseffen dat de context waarin jongeren opgroeien anders is dan in hun jeugd. Vergelijken heeft geen zin, luisteren wel. Bovendien is het zijn generatie die de millennials heeft grootgebracht, die is op z’n minst onderdeel van het probleem.’
Tegenwoordig noemen mensen een boze baas al ‘traumatiserend’. Jouw oud-collega’s hebben écht traumatische momenten meegemaakt, zitten misschien wel thuis met een posttraumatisch stresssyndroom. Hoe kijk je naar het lichtzinnige gebruik van termen als trauma en ptss?
‘Hoe meer mensen praten over hun pijn, hoe meer we gaan inzien dat iedereen wel ergens mee worstelt. Dat verbindt. Misschien zou het beter zijn om in plaats van medische termen te gebruiken te spreken over ‘heftige levensgebeurtenissen’.
Hoe maken we deze generatie weerbaarder?
‘Laatst gaf ik een lezing aan studenten over mentale gezondheid. Na afloop benaderde een jonge vrouw mij, de tranen stonden in haar ogen. Beschaamd stamelde ze dat ‘zij een van die eenzame studenten was’, en vroeg hoe ze weerbaarder kon worden. Ik antwoordde haar dat iedereen beschikt over mentale kracht, óók zij. Ik zag hoe het delen van haar ervaring al voor opluchting zorgde. Alleen als je iemands probleem erkent, kun je helpen. Er ligt ook een taak voor het onderwijs. Waarom leren kinderen niet hoe ze kunnen omgaan met hun gevoelens? Als je leert om de signalen van je lichaam te interpreteren, je emoties te herkennen en daar effectief over te communiceren, maakt dat je sterk. Dan kun je beter en duurzamer presteren, omdat je weet wanneer je moet doorbijten én wanneer het tijd is voor rust en herstel.’
En je eigen kinderen? Leer je ze om af en toe een beheerste tik uit te delen?
‘Hier denk ik veel over na. Mijn overlevingsstrategieën hebben me veel gebracht, maar die zou ik hen nooit opleggen. Ze mogen de wereld zelf ontdekken. Maar ik geef ze wel het belang van routine en discipline mee. En dat sommige situaties vragen om een gecontroleerde vechtpartij.’ Carter zet grote ogen op. ‘Je hebt niets van het fruit gegeten! Hier, neem de helft.’
Reacties
Een reactie posten