Hoe Gom van Strien, terwijl hij publiek geld beheerde, samen met zijn ‘sigarenclubje’ rijk kon worden
Hoe Gom van Strien, terwijl hij publiek geld beheerde, samen met zijn ‘sigarenclubje’ rijk kon worden
PVV-senator Gom van Strien en zijn opvolger Oscar S. konden zich via investeringsvehikel Utrecht Holdings jarenlang verrijken. De raad van commissarissen zegt misleid te zijn en zou geen weet hebben gehad van de opgetuigde constructies – ondanks meerdere meldingen van klokkenluiders.
Het is nog vroeg als drie medewerkers elkaar aankijken bij de koffieautomaat in het zilvergrijze universiteitsgebouw van Utrecht Holdings. In de lange gang is het doodstil. Bijna alle collega’s zijn vandaag vertrokken naar een bedrijfsuitje in het Engelse Cambridge. Het uitje moest groots worden aangepakt, vond de directeur. Maar zij wilden niet mee.
Het is 16 april 2018, en ze weten alle drie dat dít het moment is. Dat ze nu het rijk alleen hebben. ‘Zullen we dan maar?’, vraagt een van hen.
Schuin tegenover de koffieautomaat ligt het kantoor van Oscar S. (nu 57). S. is de directeur die Utrecht Holdings, het dochterbedrijf van de Utrechtse universiteit en ziekenhuis UMC, al ruim 8 jaar lang leidt. Met een loper glippen ze onopvallend zijn kamer in. Het is er donker, maar ze doen het licht niet aan: niemand mag weten dat ze hier zijn. Ze lopen naar de dikke, grijze brandkast – het sleuteltje steekt gewoon nog in het slot. Als er al bewijs is van de fraude die ze vermoeden, dan moet het achter deze deur liggen.
Al een tijd hebben de medewerkers verdenkingen dat er in de top van hun bedrijf onoorbare dingen gebeuren. Die vermoedens zijn groter geworden toen een van hen de naam van de vrouw van Oscar S. in een dossier voorbij zag komen als financieel belanghebbende. Hetzelfde gold voor de vrouw van Gom van Strien, de vorige directeur. Terwijl beide vrouwen zakelijk gezien niets met Utrecht Holdings te maken hebben.
‘We hoorden de klokken ontzettend hard luiden’, vertellen ze later aan een betrokkene. ‘Maar we wisten niet goed waar de klepel hing.’
In de brandkast staan tientallen ordners. Op de ruggen de namen van de bv’s waar in de loop der jaren miljoenen in zijn geïnvesteerd: start-ups, vaak gebaseerd op ontdekkingen van wetenschappers van de universiteit en het ziekenhuis. Er zit van alles tussen: contracten, brieven, notariële aktes.
Ze beginnen met de bv’s waarvan ze vermoeden dat er een luchtje aan zit. In het duister zoeken twee mensen naar papieren. Een derde staat buiten bij het kopieerapparaat, kopieert alle pagina’s die naar buiten komen, en houdt de wacht. Eén keer komt er ineens iemand langs. ‘Hééé’, roept degene bij de kopieermachine. ‘Wat doe jíj hier? Moest jij niet mee naar Engeland?’
Na twee dagen hebben ze een stapel papier van een paar centimeter dik. Wat zullen ze doen? Moeten ze hiermee naar de hoogste baas van de universiteit, degene die bij machte is om in te grijpen? Ze vermoeden dat ze nog lang niet alles hebben. Maar het is een begin.
De stapel papieren zal vijfenhalf jaar later een belangrijke rol spelen in wat inmiddels ‘verkennersgate’ heet. De reden: PVV-Eerste Kamerlid Gom van Strien.
Op 24 november, twee dagen nadat de PVV met overmacht de grootste wordt bij de Tweede Kamerverkiezingen, schuift partijleider Geert Wilders de 72-jarige Van Strien vooruit als kabinetsverkenner. Aan hem de taak te inventariseren tot welke coalities de ingewikkelde verkiezingsuitslag kan leiden.
Maar nog voordat Van Strien zijn eerste gesprek kan voeren, haalt zijn verleden hem al in. NRC meldt dat zijn voormalig werkgever Utrecht Holdings eerder dit jaar aangifte deed van oplichting en omkoping tegen hem en twee andere medewerkers. En hoewel Van Strien in eerste instantie zegt niets te weten van een aangifte tegen hem, stapt hij uiteindelijk toch op als verkenner.
Tegenover De Telegraaf beweert hij slachtoffer te zijn van ‘een politieke afrekening’. ‘Ik was een gevierd man toen ik bij de universiteit vertrok, ik ben zelfs geridderd’, zegt hij. ‘Alles veranderde toen ik mij kort daarna aansloot bij de PVV. Mensen van wie je jaren denkt dat het je vrienden zijn, draaien zich opeens om als ze je zien.’
Wat gebeurde er bij het dochterbedrijf van de Utrechtse universiteit en het academisch ziekenhuis? Welke rol speelde Gom van Strien? En hoe kon dit zo lang voortduren zonder dat de raad van commissarissen ingreep? De Volkskrant sprak de afgelopen weken met zeven (oud-)medewerkers en betrokkenen rondom Utrecht Holdings, kreeg inzage in vertrouwelijke documenten en notulen, bestudeerde vier gerechtelijke vonnissen en ontdekte hoe leidinggevenden van Utrecht Holdings rijk konden worden.
Sinds 2005 hebben Nederlandse universiteiten naast onderwijs en onderzoek ook ‘valorisatie’ als wettelijke kerntaak. Ontdekkingen, zo is het idee, moeten niet nutteloos blijven liggen in laboratoria of stoffige kamertjes van hoogleraren. Bijna alle universiteiten zijn daarom bezig wetenschappelijke vindingen naar de markt te begeleiden.
Daarin schuilt per definitie een spanning, omdat publiek geld wordt ingezet om commerciële bedrijven te ontwikkelen, om winst te maken. Het maakt zorgvuldige procedures en het vermijden van belangenverstrengeling belangrijk.
Eind jaren negentig werd Utrecht Holdings opgericht. Haar medewerkers zoeken in de universitaire wereld naar ontdekkingen met potentie. Via investeringen helpen ze met het opzetten van spin-off-bedrijven, die – bij succes – kunnen worden doorverkocht. Soms wordt ook geïnvesteerd in andere beloftevolle start-ups. Eventuele winst kan terugvloeien naar de wetenschap.
Maar echte financiële klappers komen slechts zelden voor. Het kost jaren, en veel geld, voordat duidelijk is of een wetenschappelijke vinding daadwerkelijk bruikbaar is voor een patent. ‘In de praktijk stoppen we betrekkelijk vaak met een aanvraag, omdat we gaandeweg merken dat er geen brood in zit’, zei directeur Oscar S. eerder tegen universiteitsblad DUB.
Soms lukt het wel en blijken er ineens miljoenen te verdienen. Dus is het de kunst om een goed oog te hebben. Om op tijd te kunnen zien: wie wordt er groot? En wie verbrandt alleen maar geld? Om perverse prikkels te voorkomen, mogen die beslissingen voor directeuren in principe geen persoonlijke voordelen opleveren. In tegenstelling tot bij private equity-bedrijven profiteren ze niet mee. Zij krijgen een vast jaarsalaris.
Maar in de wereld van het grote geld kan dat weleens gaan wringen.
Tussen 2000 en 2009 is Gom van Strien directeur van Utrecht Holdings. Hij gaat intensief om met zijn ondergeschikte en latere opvolger Oscar S., een intellectual property manager die spin-offs begeleidt naar de markt.
‘Van Strien was de mentor van Oscar’, zegt een oud-medewerker. ‘Ze waren echt dikke maten.’ Een andere medewerker: ‘Ook toen Van Strien later bij de PVV zat, zag ik hem af en toe nog rondlopen bij Holdings. Soms ging hij samen met Oscar en de jurist ergens in een kamertje zitten vergaderen met de deuren dicht. We noemden hen altijd ‘het sigarenclubje’.’
Begin 2006 doet Van Strien iets opzienbarends: buiten Utrecht Holdings om initieert hij de oprichting van Hereswint, een investeringsbedrijf. Die oprichting doet hij niet zelf, hij vraagt een buurman die op dat moment schuin tegenover hem woont in Bunnik. In een mail van 30 januari 2006 schrijft hij de overbuurman: ‘Als je deze alleen wilt oprichten graag. Liefst zsm. Jij bent directeur en grootaandeelhouder. (…) Later verkoop je aandelen.’
In de mail geeft Van Strien orders over hoe alles later verdeeld moet worden. Daarbij denkt hij ook aan zijn ondergeschikte Oscar S. ‘Oscar en ik nemen ieder 32 procent’, staat er. Hij laat weten dat zijn bedrijfsjurist is ‘afgehaakt’. ‘Dus we hebben een nieuwe 4e aandeelhouder nodig. (…) Je zou een oom kunnen inschakelen.’ De mail suggereert verder dat de overbuurman, die niet in wil gaan op vragen van de Volkskrant, geld van Van Strien kan lenen om zich in te kopen: ‘Met mij kun je dan een afspraak maken voor een lening van mij aan jou’, schrijft Van Strien. ‘Alles is bespreekbaar.’
Uit documenten die pas vier jaar later worden gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel, blijkt dat hun vrouwen kort na de oprichting aandeelhouders zijn geworden. En dat is vreemd. Vooral omdat zij zich in het dagelijks leven niet met octrooien of aandelenhandel in biotechbedrijven bezighouden. Zo werkt de vrouw van Oscar S. in een museum en houdt ze zich als ‘erfgoed educator’ bezig met kunst en cultuur. De vrouw van Van Strien is opgeleid als jeugdarts. Beiden staan met hun meisjesnamen in de documenten.
De ‘Hereswint-constructie’ zal later een belangrijk deel uitmaken van de aangifte tegen Van Strien door Utrecht Holdings.
Voordat Gom van Strien in opspraak raakt, hebben media eigenlijk nauwelijks aandacht voor de senator, die met twaalf jaar in de Eerste Kamer een van de langstzittende PVV’ers is. In een vorig leven werkte Van Strien, door Wilders omschreven als ‘een erudiet man’, als ‘chef energie en statistieken’ bij het CBS en was hij directeur van de faculteit diergeneeskunde. Hij woont met zijn vrouw in een groot huis met zwembad in het Limburgse Arcen, naast een groot bos waar hij ‘tussen twee bomen weleens zijn hangmat heeft hangen’.
Als PVV’er is hij recht in de leer. ‘Onmiddellijk stoppen met de massa-immigratie van vrijwel ongeletterden vind ik dus een erg belangrijk punt’, zei hij tegen universiteitskrant DUB, aan wie hij meldde ‘onverkort’ voorstander te zijn van een hoofddoekverbod. Hij presenteerde zich als daadkrachtig. ‘Om oplossingen door te drukken’, stelde hij, ‘heb je geen theewauwelaars nodig maar PVV’ers.’
In NRC omschrijven politici Van Strien als oerconservatief, degelijk, gedreven en intelligent. Volgens collega-senator Henk Otten is hij niet naïef: ‘Gom weet hoe de hazen lopen’.
Na de oprichting van Hereswint in 2006, volgt een reeks aandelentransacties die door meerdere oud-medewerkers tegen de Volkskrant ‘dubieus’ worden genoemd.
De naam Hereswint is overigens opvallend: het is de naam van een adellijke vrouw uit de 10de eeuw, die met haar man de Abdij van Thorn stichtte. Om te ontkomen aan de regels rond bezit, maakte ze volgens de overlevering een aanzienlijke erfenis over aan de abdij. Het leek een daad uit goedheid, maar in de praktijk profiteerden zij en haar man er zelf van.
De bv waar Hereswint zich op zal richten, heet Nodens. In 2006 is Nodens nog voor meer dan de helft in handen van Utrecht Holdings en een ander universitair fonds. Nodens is een ‘tussenholding’, er gebeurt in principe niets. Maar via deze bv bezit Utrecht Holdings aandelen in twee biotechbedrijven: PanGenetics en Bioceros. In 2006 koopt Hereswint zich voor 125 duizend euro in bij Nodens.
Deze twee bedrijven zullen al snel heel veel geld waard blijken te zijn. Zo zal PanGenetics in 2009 een van haar vindingen voor 190 miljoen dollar verkopen. Ook Bioceros zal miljoenen waard blijken. Nodens belooft, kortom, een goudmijn te worden. De commissarissen die toezicht houden op Utrecht Holdings, realiseren zich dit dan nog niet.
Maar Van Strien ziet het wel.
Van Strien is niet alleen bestuurder van Utrecht Holdings. Hij is namens Utrecht Holdings óók bestuurder van Nodens. Terwijl hij in principe het belang van Utrecht Holdings moet dienen, begint hij vanuit beide posities beslissingen te nemen die gunstig uitvallen voor Hereswint. De bv waar zijn vrouw in zit, zo blijkt uit een vonnis. In bijna tien jaar tijd zorgt Van Strien – en later Oscar S. – ervoor dat alle aandelen in Nodens uiteindelijk volledig in bezit komen van Hereswint, terwijl de raad van commissarissen zich op dat moment niet realiseert welke personen daarachter zitten. Utrecht Holdings laat zich uitkopen. Vlak daarna keert Nodens een dividend van 6 ton uit aan zijn aandeelhouders, onder wie de vrouwen van Van Strien en Oscar S..
Nodens zal later een enorme cashcow blijken voor Hereswint – en dus voor de vrouwen van Van Strien en Oscar S. – en ontvangt voor zover nu bekend in al die jaren ruim 2 miljoen aan dividend. Utrecht Holdings heeft het nakijken. Ze zullen Van Strien zijn handelswijze in de Hereswint-constructie later ernstig kwalijk nemen. Hoeveel geld er in totaal nog meer is verdiend, is nog niet te achterhalen.
In juni 2009 vertrekt Gom van Strien als directeur van Utrecht Holdings. Hij kondigt zijn vroegpensioen aan en wordt opgevolgd door Oscar S., met wie hij via zijn vrouw in Hereswint nog altijd zakelijk verbonden is.
Oscar S. is een opvallend figuur in het universitaire octrooiwereldje. Bronnen beschrijven hem als hyperintelligent, als iemand die altijd de kleine lettertjes leest. ‘Oscar zat – als ambtenaar – aan tafel met de hardste van de hardste onderhandelaars’, zegt een ander. ‘Mensen van grote farmaceutische bedrijven, die héél veel geld vertegenwoordigden en die in staat waren om 0,01 procent uit een contract te onderhandelen. Tegenover hen moet je heel stevig in je schoenen staan. Want als je een pennenstreek verkeerd zet, dan is er gewoon niks verdiend en dan lopen commerciële partijen zoals Pfizer en Bayer weg met de winst die eigenlijk naar publiek goed hadden kunnen gaan.’
Aan anderen vertelt Oscar S. dat Utrecht Holdings met haar jacht op octrooien vooral nobele motieven heeft. Geld is wat hem betreft niet het belangrijkst, zo beweert hij in universiteitsblad DUB in 2004. ‘Een octrooi vestig je niet om er rijk van te worden’, zegt hij, maar om de kans te vergroten dat een uitvinding de maatschappij ten goede komt.
Zelf gaat hij achter de schermen net wat anders te werk, blijkt uit rechterlijke uitspraken.
Vanaf 2013 laat Oscar S. zich via ‘service agreements’ extra vergoedingen aan zijn eigen bv uitkeren van ‘enkele tienduizenden euro’s op jaarbasis’ door bedrijven waarin Utrecht Holdings investeert. Het is voor werk waarvoor hij ook al door de universiteit wordt betaald, zo is te lezen in een rechterlijke uitspraak.
Een jaar later vindt S. volgens het vonnis dat hij ook nog recht heeft op een ‘success fee’ tot 4 procent op het jaarlijkse dividend van Nodens. Voor toestemming hoeft S. niet bij een leidinggevende aan te kloppen; dat is hij namelijk zelf.
De commissarissen, die toezicht moesten houden, zeggen achteraf misleid te zijn .
Aan de buitenwereld laat S. niet zien dat hij veel geld verdient. ‘Dat moet ik hem nageven’, zegt een bron die met hem werkte, en uit angst voor represailles anoniem wil blijven. ‘Hij had zelfbeheersing. Hij reed gewoon in een tweedehands Volvo.’
Het is begin 2017 als een (oud-)medewerker, die anoniem wil blijven, besluit alarm te slaan. ‘Ik zat in een meeting over een biobedrijf’, vertelt de medewerker. ‘Het ging er nog niet goed genoeg en er moest extra financiering worden georganiseerd om door te kunnen. Toen hoorde ik Oscar zeggen dat hij die paar ton financiering wel zou regelen. Als bestuurder van de Holdings was hij niet alleen degene die de lening zou verstrekken, hij was ook bestuurder bij de bv die het zou ontvangen. Dus hij zou het die middag wel even fiksen.’
De medewerker kijkt ervan op. ‘Ik dacht: dat is vreemd. De verstrekker en de ontvanger – dat is dezelfde persoon. Dus ik vroeg: Oscar, dit mag toch eigenlijk niet? Maar ik werd weggewuifd met de boodschap: zo doen we dat altijd hier, want we hebben tientallen bv’s onder ons en het is veel te veel werk om overal aparte bestuurders voor te organiseren.’
Tijdens meetings daarna komen er steeds zaken voorbij waar de medewerker zich naar eigen zeggen niet senang bij voelt. Hij krijgt het vermoeden dat er wellicht ook persoonlijke belangen een rol spelen. ‘Ik sprak mijn directe manager aan en vertelde dat ik me hierbij niet lekker voelde. En dat ik hiermee naar het universiteitsbestuur zou stappen. Maar die raadde mij dit sterk af.’
‘Op dat moment’, zegt de medewerker, ‘dacht ik: dan weet ik dat ik het juist wèl moet doen.’
Naar eigen zeggen vraagt hij via het secretariaat gesprekken aan bij twee commissarissen van Utrecht Holdings: Anton Pijpers, de huidige bestuursvoorzitter van de Universiteit Utrecht, en Frank Miedema, destijds vice-bestuursvoorzitter van het UMC Utrecht. ‘Allebei die afspraken werden geweigerd’, zegt hij. ‘Daarop heb ik een mail aan hen geschreven, waarin ik waarschuwde dat er zaken niet klopten. In de mail meldde ik dat ik gebruik wilde maken van de klokkenluidersregeling. Ik heb er nog een paar keer achteraan gebeld. Het secretariaat zei dat er op mijn mail zou worden teruggekomen. Maar ik heb er nooit meer wat van gehoord.’ Miedema wil tegenover de Volkskrant niet reageren, Pijpers zal dat later wel doen.
Op een maandagochtend in het voorjaar van 2018 neemt directeur Oscar S. ten overstaan van meerdere medewerkers het woord. Hij vertelt dat hij en de bedrijfsjurist op persoonlijke titel gaan investeren in GenDx, een biotechbedrijf dat zich richt op het verbeteren van transplantaties.
Medewerkers kijken verbaasd op. Utrecht Holdings heeft na twaalf jaar aandeelhouderschap net alle aandelen in GenDx verkocht. Waarom gaat de directeur nu ineens privé alsnog investeren in datzelfde bedrijf? Is dat voor hem dan wél aantrekkelijk? Handelt hij met voorkennis? Is hier sprake van handjeklap?
De Universiteit Utrecht heeft dezelfde vermoedens. Bij de rechter beschuldigen ze Oscar S. er afgelopen oktober van dat hij hen heeft bedrogen. Uit mails en sporen die hij achterliet in digitale documenten blijkt volgens hen dat hij ‘samen’ met de oprichter en directeur van GenDx ‘heeft bewerkstelligd dat Utrecht Holdings hun aandelen in GenDx voor een te laag bedrag hebben verkocht’. De universiteit werd hierdoor mogelijk zwaar financieel benadeeld. De oprichter van GenDx wil hierover geen vragen van de Volkskrant beantwoorden.
Opvallend is dat Oscar S. en ook de bedrijfsjurist van Utrecht Holdings, die eveneens niet op vragen wil reageren, niet lang daarna persoonlijk aandelen in GenDx kunnen kopen voor een nóg lagere prijs. Ze betalen elk zo’n 183 duizend euro. Terwijl ze in 2018 en 2022 elk hun aandelen voor 5,5 miljoen verkopen.
Wat deed Oscar S. voor GenDx om zo’n lage prijs te kunnen krijgen voor deze aandelen? Had hij er persoonlijk belang bij dat Utrecht Holdings, waar hijzelf directeur was, haar aandelen voor een volgens Utrecht Holdings ‘te laag bedrag’ verkocht? Oscar S. laat via zijn advocaat weten niet op vragen van deze krant te mogen antwoorden, omdat de universiteit hem verbiedt over de zaak te praten. ‘Het is voor Utrecht Holdings makkelijk scoren, aangezien mijn cliënt niet of beperkt zijn kennis over de zaak met derden mag delen’.
Vaststaat dat S. zich in de aanloop naar deze lucratieve deal, vanaf 2016 drie jaar lang vele duizenden euro’s liet betalen door GenDx voor ‘advieswerkzaamheden’. Volgens Utrecht Holdings beoogde hij ook in die tijd al een bestuursfunctie bij het biotechbedrijf – die hij later inderdaad kreeg. De rechter zal later oordelen dat ‘niet is gebleken dat S. dit mogelijke persoonlijk tegenstrijdig belang voorafgaand aan de verkoop van de aandelen van Utrecht Holdings expliciet heeft gemeld aan de raad van commissarissen’. Volgens de rechter is dit ‘in strijd met de wet’, ‘ernstig verwijtbaar’ en reden voor ontslag op staande voet.
Hoewel S. tegenover de rechter ontkent dat sprake was van ontoelaatbare belangenverstrengeling, geeft hij wel toe ‘dat hij niet altijd heeft gehandeld als ware hij in dienst van Utrecht Holdings’, aldus het vonnis. Op de zitting zegt hij dat hij ‘best vaak heeft moeten worstelen met de diverse petten die hij op had’ en dat dit ‘weleens schuurde’. Tegenover de universiteit stelde hij dat hij, naast zijn belangen in Nodens en GenDx, geen andere financiële belangen had.
Later zal de rechter oordelen dat hij wel degelijk belangen had in andere spin-offs: ‘Naar het oordeel van de kantonrechter is voldoende komen vast te staan dat Oscar S. niet de waarheid heeft gesproken over zijn financiële belangen in andere bedrijven dan Nodens en GenDx’, aldus het vonnis.
Hoewel S. zegt niet te kunnen reageren, stelt zijn advocaat nog wel dat de raad van commissarissen toestemming heeft gegeven voor de nevenwerkzaamheden en privé-investeringen van S. ‘Op basis van een onvolledig beeld van de feiten kan iedere transactie er schimmig uitzien. Dat beeld kantelt echter als meer informatie beschikbaar wordt.’ Volgens de advocaat blijkt ‘uit zorgvuldige studie van het dossier’ dat alle verwijten ‘onterecht zijn’.
In de loop van 2018 neemt bij sommige medewerkers van Utrecht Holdings de onrust toe. Nadat drie van hen in het geheim documenten uit de brandkast van Oscar S. hebben gekopieerd, vragen ze zich af hoe ze verder moeten met hun zorgen over de directeur. Ze bespreken het met enkele collega’s die ze vertrouwen.
Een tijdlang worstelen ze ermee. Tot één collega besluit naar Anton Pijpers te stappen, collegevoorzitter van de Universiteit Utrecht én commissaris bij Utrecht Holdings.
‘Melding in het kader van de Klokkenluidersregeling’, staat er in de brief van februari 2019, in bezit van de Volkskrant. ‘Geachte heer Pijpers’, aldus de brief. ‘In de eerste plaats verzoek ik u om bescherming.’ (…) ‘Ik heb eind vorig jaar samen met twee andere collega’s gesproken met de vertrouwenspersoon over een klokkenluidersmelding. De twee andere collega’s durfden echter de stap niet te zetten om de documenten aan u te overleggen. Ik vind het mijn plicht om u op de hoogte te stellen.’
De klokkenluider schrijft dat ‘het gaat om geldstromen van de UU Holding BV naar diverse rekeningen van de directeur van de Holding, te weten Oscar S.’
De schrijver zegt documenten te hebben die ruim 2 ton aan overboekingen naar de rekening van S. behelzen, bovenop zijn normale salaris, en zegt te twijfelen over deze geldstromen ‘ten aanzien van de rechtmatigheid’. In de brief worden onder meer de ‘service fees’ genoemd die S. zich liet uitbetalen op zijn persoonlijke bv. ‘Ik verzoek u te (laten) onderzoeken of deze betalingen rechtmatig zijn’, eindigt de briefschrijver.
De officiële brief van de klokkenluider leidt tot een gesprek met bestuursvoorzitter Pijpers op het kantoor van een vertrouwenspersoon.
In dezelfde maand waarin de klokkenluider een brief schrijft, komt er per mail nog een andere, alarmerende melding binnen bij de raad van commissarissen. De melder schrijft zich net als ‘een paar collega’s’ grote zorgen te maken en ‘slapeloze nachten’ te hebben over een dilemma met betrekking tot Utrecht Holdings, waarvan diegene zich ‘regelmatig’ afvraagt: ‘Moet je het kenbaar maken of…?’ De melder twijfelt over een formele klacht, want: ‘Hoe het afloopt met klokkenluiders is algemeen bekend’, staat er. Wel vraagt de melder om een ‘klankbord’-gesprek hierover.
Binnen de raad van commissarissen komt deze melding uiteindelijk terecht op het bordje van Anton Pijpers. Hij moet gelijk denken aan de melding van de klokkenluider, met wie hij daags ervoor een gesprek heeft gehad. ‘Ik denk namelijk dat dit een relatie heeft met een klokkenluidersmelding die ik gehad heb....’, schrijft hij. ‘Ik pak dit met (…) op’, belooft hij.
Pijpers doet onderzoek naar deze eerste melding en laat in mei 2019 per brief aan de vertrouwenspersoon weten dat de concrete voorbeelden van de klokkenluider volgens de regels zouden zijn. Zo heeft de raad van commissarissen volgens hem goedkeuring gegeven voor een ‘extra beloning’ van 12 duizend euro per kwartaal voor Holdings-directeur Oscar S., ‘bovenop zijn UU-salaris’ (zijn salaris van de universiteit, red.) Deze beloning werd onder de noemer van ‘service fee’ uitgekeerd aan de persoonlijke bv van S. Ook hebben de commissarissen hem toegestaan voor bijna een ton aan verlofdagen te verrekenen. De RvC ‘is bevoegd om dergelijke afspraken met de directeur van de Holding te maken’, schrijft Pijpers. ‘Deze afspraken kunnen afwijken van wat voor UU-medewerkers geldt.’
Pijpers schrijft geen aanleiding te zien om nader onderzoek in te stellen.
Pas nadat Oscar S. ruim twee jaar later in juni 2021 stopt als bestuurder bij de Holdings – maar wel in dienst blijft van de universiteit omdat hij daar nog een andere functie heeft – begint het balletje te rollen. Utrecht Holdings laat op vragen van de Volkskrant weten dat ze min of meer bij toeval ontdekken dat de vrouw van S. in Hereswint zit. Het komt aan het licht als er een handtekening moet worden gezet voor een fusie tussen Nodens en Hereswint.
In november 2021 schakelt de nieuwe raad van commissarissen van Utrecht Holdings Deloitte Forensic & Dispute Services in. Zij doen een jaar lang onderzoek naar de zaak. In maart dit jaar laat Utrecht Holdings in een persbericht weten dat er aangifte is gedaan ‘van onregelmatigheden waarbij drie (oud-)medewerkers betrokken zijn’.
Er is relatief weinig media-aandacht voor de zaak, ook omdat Utrecht Holdings dan niet verder op de zaak wil ingaan. In stilte worden Oscar S. en de bedrijfsjurist ontslagen bij de universiteit, S. zelfs op staande voet. S. is inmiddels in hoger beroep tegen zijn ontslag en tegen de rechterlijke uitspraak om meer documenten te delen.
Of de aangifte van Utrecht Holdings tot een strafzaak tegen Van Strien, Oscar S. en de bedrijfsjurist zal leiden, is nog altijd onbekend. Het Openbaar Ministerie laat weten de aangifte nog in behandeling te hebben. ‘Momenteel bereidt Utrecht Holdings civiele procedures voor om de financiële schade te verhalen’, stelt Utrecht Holdings in een reactie.
Hoe is het mogelijk dat de vermeende zelfverrijking door de directeuren zo lang door kon gaan, onder toeziend oog van de raad van commissarissen? En waarom werd er, ondanks meldingen van klokkenluiders, jarenlang geen actie ondernomen?
Piet Klaver was tussen 2008 en 2020 voorzitter van de raad van commissarissen van Utrecht Holdings. Telefonisch laat de voormalig topman van SHV, ook oud-voorzitter van de RvC’s van onder andere PostNL en Dura Vermeer, weten dat ze ‘te goed van vertrouwen zijn geweest’. ‘Ik ben er niet vrolijk van, dat begrijpt u wel.’
Klaver zegt niet op de hoogte te zijn geweest van dubbele belangen van Van Strien en S. ‘Ik had het ook niet toegestaan als ik er weet van had gehad. Het was niet toegestaan om mee te profiteren van investeringen. Ze (de directeur, red.) krijgen daar een keurig salaris. Daar blijft het bij.’
Anton Pijpers, de huidige bestuursvoorzitter van de Universiteit Utrecht, bevestigt tegenover de Volkskrant dat ‘een aantal signalen’ de toenmalige raad van commissarissen van Utrecht Holdings ‘heeft bereikt’. Maar hij wijst erop dat de raad van commissarissen op het verkeerde been is gezet en ‘misleidende informatie’ kreeg.
Wat betreft de klokkenluidersmeldingen is er volgens Pijpers ‘voor zover wij weten adequaat op geacteerd’. ‘Indien blijkt dat medewerkers zich onvoldoende gehoord hebben gevoeld, betreuren wij dat zeer en onderzoeken we wat we daar nog aan kunnen doen’, aldus Pijpers.
Pijpers zegt ‘te zijn geschrokken’ van het forensisch onderzoek door Deloitte. ‘Als universiteit realiseren we ons terdege dat we als maatschappelijke organisatie omgaan met publieke middelen.’ Hij zegt ‘extra stappen te willen en moeten zetten om herhaling van dit soort incidenten te voorkomen’. Volgens Pijpers is het de vraag of dat altijd mogelijk is. ‘Tegen mensen die doelbewust informatie achterhouden en misleiden, is het lastig opereren, ook bij een goed functionerende governance.’
Utrecht Holdings laat weten dat het hen ‘raakt dat collega’s met hart voor de zaak lange tijd hebben moeten functioneren onder bestuurders die hun eigen belang boven dat van de organisatie hebben geplaatst. (…) Het spijt ons als door medewerkers geuite zorgen niet de aandacht hebben gekregen die ze verdienden.’
Bij (oud-)medewerkers knapt er eind 2023 iets zodra ze horen dat PVV’er Gom van Strien verkenner wordt. Kan Van Strien, die ook een belangrijke kandidaat is voor het voorzitterschap van de PVV-fractie in de Eerste Kamer, wel zo’n belangrijke functie vervullen?
Als de aangifte daarop de media haalt, laat hij na contact met Wilders aanvankelijk weten door te gaan als verkenner. Maar nog diezelfde avond, terwijl hij met zijn dienstauto al onderweg is van Limburg naar Den Haag, veranderen de zaken alweer. ‘Ik hoorde van mijn medewerkers dat ik maandag opgewacht zou worden door hordes journalisten’, zegt Van Strien tegen De Telegraaf. ‘Dit kan ik niet meer managen, wist ik toen. Toen heb ik nog even gebeld met Geert en de Kamervoorzitter en uiteindelijk heb ik gezegd: ik draai om.’
Van Strien wil ondanks herhaaldelijke verzoeken niet ingaan op vragen van de Volkskrant en verwijst naar zijn toelichting op LinkedIn. Daar, en in een interview met De Telegraaf, geeft hij wel een verklaring. Volgens Van Strien is hem groot onrecht aangedaan door de universiteit. Hij benadrukt dat Utrecht Holdings ook baat heeft gehad van de investering.
In een poging zijn onschuld aan te tonen gaat Van Strien dieper in op de materie. Hij geeft toe dat hij achter de oprichting van de bv Hereswint zit, en dat hij en zijn vrouw daarmee ruim zes ton hebben verdiend. Eigenlijk, zegt Van Strien, was dat nooit de bedoeling. Maar hij kón niet anders.
Het draait allemaal om het biotechbedrijf PanGenetics. Volgens Van Strien zou daar in 2006 ‘een acute financieringsbehoefte’ zijn geweest en was er ‘dringend een extra investering nodig’ van ‘100 tot 125 duizend euro’. Van Strien verwijst naar een vergadering met de raad van commissarissen van Utrecht Holdings, waarin hij zou hebben geadviseerd om die investering te doen via de tussen-bv Nodens. ‘Tot mijn spijt besloot de RvC om mijn advies niet op te volgen (…)’
Vervolgens, beweert Van Strien, ‘heb ik in mijn privéomgeving gekeken naar mogelijkheden om Nodens te financieren. Mijn vrouw had vermogen uit een erfenis tot haar beschikking maar dat was niet genoeg. Uiteindelijk heb ik een groep mensen kunnen interesseren om mee te investeren. Daartoe is een bv opgericht (Hereswint). Dit ging absoluut niet in het geheim en is met de RvC besproken.’
Dat PanGenetics rond die tijd 13 miljoen euro ophaalde bij een investeringsronde, en dat de ton van Van Strien dus in het grote geheel weinig uitmaakte, vermeldt de PVV’er niet.
Utrecht Holdings zegt in reactie op vragen van de Volkskrant niet inhoudelijk te kunnen reageren ‘zolang de juridische procedures lopen’. Wel gaan ze in op de openbare verklaringen van Van Strien, waarin hij ‘onjuistheden’ meldt. ‘Van Strien heeft de persoonlijke betrokkenheid van zijn echtgenoot en die van de andere aandeelhouders bij Hereswint altijd verborgen gehouden voor de raad van commissarissen’, schrijft Utrecht Holdings. ‘Dit is ook door alle commissarissen bevestigd.’
Van Strien zet de commissarissen tijdens de vergadering van 22 februari 2006 bewust op het verkeerde been, stelt Utrecht Holdings. Niet alleen hield hij gunstige informatie over de financiële positie van PanGenetics achter, waardoor Utrecht Holdings niet meer wilde investeren, maar hij droeg ook direct een alternatief aan: Hereswint.
Uit gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat Hereswint vlak voor de betreffende vergadering werd opgericht. De naam van Van Strien en zijn vrouw stonden niet geregistreerd, omdat hij de oprichting had uitbesteed aan zijn overbuurman. De raad van commissarissen zag daarom geen bezwaar, en gaf toestemming voor de investering door Hereswint. Een dag na de betreffende RvC-vergadering kregen de echtgenotes van Van Strien en Oscar S. ieder hun 32 procent van de aandelen.
De advocaat van Utrecht Holdings heeft Van Strien de afgelopen weken meermaals gesommeerd om de ‘feitelijke onjuistheden en suggesties’ in zijn uitspraken in de Telegraaf en op LinkedIn zelf te rectificeren. Dat weigert de PVV’er vooralsnog.
Komende week spreekt de PVV-fractie in de Eerste Kamer over de vraag of Van Strien nog fractievoorzitter kan worden – een ambitie die de Limburger al een tijd heeft.
Drie weken geleden, toen hij nog geen verkenner was, leek het fractievoorzitterschap hem ook niet te kunnen ontgaan. Maar nu zijn verleden opspeelt, lijken zijn kansen te slinken.
Reacties
Een reactie posten