‘We moeten nu CO2 gaan verwijderen willen we de opwarming beperken’
‘We moeten nu CO2 gaan verwijderen willen we de opwarming beperken’
Om de stijging van de temperatuur binnen de perken te houden, is terugdringen van de uitstoot van CO2 alleen niet meer genoeg. ‘We zullen ook actief CO2 uit de atmosfeer moeten gaan halen’, zegt hoogleraar aardwetenschappen Han Dolman.
Een dikke eeuw nadat de Zweedse scheikundige Svante Arrhenius als eerst beschreef hoe CO2 in de atmosfeer de temperatuur op aarde beïnvloedt, is zijn naam weer helemaal actueel. Met het zogenoemde Arrhenius Programma wil een brede groep onderzoekers en ondernemers de kennis over het verwijderen van CO2 uit de atmosfeer bundelen. Nadat het KNMI en het instituut voor zeeonderzoek NIOZ enkele jaren terug het idee lanceerden voor dit programma, werd eerder deze maand ook daadwerkelijk een soort oprichtingsvergadering gehouden.
“We hebben nog geen formele vorm voor het programma bedacht”, zegt NIOZ-directeur en hoogleraar aardwetenschappen Han Dolman. “Maar in de aanloop naar het Klimaatplan, dat eind van dit jaar gepresenteerd moet worden door onze overheid, zagen we wel de maatschappelijke noodzaak om nu echt werk te gaan maken van het verwijderen van CO2 uit de atmosfeer.”
Het VN-klimaatpanel IPCC houdt in vrijwel alle scenario’s al rekening met het verwijderen van CO2, of ‘negatieve emissie’ zoals het in jargon wordt genoemd. “Zelfs als je morgen de wereldwijde uitstoot naar nul terugbrengt, dan nog zul je CO2 moeten verwijderen om binnen de anderhalf tot twee graden opwarming te blijven”, zo licht Dolman toe. “Minder uitstoot blijft sowieso prioriteit nummer één, maar verwijdering is nodig om de CO2-gehalten van de atmosfeer verder te reduceren.”
Knutselen aan het klimaat
Hóe dat moet gebeuren, dat is een heel stuk minder eenvoudig uit te leggen. Want vroeg of laat komt daar ook de beladen term geo-engineering om de hoek kijken, ofwel: knutselen aan het klimaat. Dolman snapt de weerstand tegen bepaalde ingrepen maar al te goed. “Rond geo-engineering hangt altijd het risico dat je een doos van Pandora opent en dingen verandert die je niet meer terug kunt draaien.”
In feite zijn we met het uitstoten van CO2 door verbranden van fossiele brandstoffen ook al heel lang bezig met een soort geo-engineering, zegt hij. “Het aanplanten van extra bos is feitelijk ook engineering. Maar goed, dat is natuurlijk nog wel iets heel anders dan kunstmatig deeltjes in de atmosfeer brengen, of spiegels in de ruimte hangen om een deel van de zonnestralen tegen te houden.”
“Door CO2 te verwijderen, bestrijden we echt het probleem en niet alleen de symptomen, zoals je bijvoorbeeld met het tegenhouden van zonnestralen doet.”
Van no regret-maatregelen naar geo-engineering
De makkelijkste manieren om te beginnen met het verwijderen van broeikasgassen uit de atmosfeer noemt Dolman ‘no regret-maatregelen’: relatief eenvoudige ingrepen waar niemand ooit spijt van zal krijgen. “Dan moet je denken aan het planten van bossen of het vernatten van de landbouw, zodat je bijvoorbeeld weer veenvorming op gang kunt brengen. Het probleem is alleen: daar gaan we geen groot verschil mee maken. Als we rond 2040 klimaat-neutraal willen zijn, kunnen deze no regret-maatregelen hooguit een heel klein steentje bijdragen.”
De tweede categorie vergt al een stuk meer ‘engineering’. Dolman: “Dan moet je denken aan slimme maatregelen die al op kleine schaal hebben bewezen dat ze werken, maar die nog wel goed onderzocht en flink opgeschaald moeten worden.” In IJsland wordt bijvoorbeeld gewerkt aan een methode om CO2 diep in de bodem om te zetten in de vaste stof carbonaat.
Ook het veranderen van de zuurgraad van de oceaan, waardoor het water volgens de wetten van de chemie automatisch meer CO2 gaat opnemen, hoort volgens Dolman tot die categorie. “Maar daar zie je dus ook meteen de potentiële risico’s. Want wat doet het veranderen van die zuurgraad met het leven in de oceaan? Dat soort risico’s moet beheersbaar blijven. En in andere scenario’s: de energie die bij het vangen van CO2 komt kijken moet natuurlijk ook duurzame energie zijn, wil je het paard niet achter de wagen spannen.”
Ook een oplossing: zeewater splitsen
In die tweede categorie van maatregelen valt bijvoorbeeld ook het initiatief van de start-up SeaO2. “Met behulp van duurzaam opgewekte energie en een slimme membraan, splitsen wij zeewater in een zuur en een basisch deel”, vertelt Ruben Brands, de directeur en mede-oprichter van het bedrijf. “Als je dat zuur vervolgens in gewoon zeewater mengt, vliegt de CO2 er als belletjes in de frisdrank uit. Dat vangen we op en stoppen we met hulp van partner-bedrijven bijvoorbeeld in lege gasvelden. Of met hulp van weer andere bedrijven kunnen we die CO2 opwerken tot groene methanol, wat dan weer een brandstof kan worden voor bijvoorbeeld klimaatneutraal vliegen of varen. Met de basen uit de eerste stap, neutraliseren we het zuur gemaakte zeewater weer. En dat water waar we de CO2 uit hebben gehaald, gaat weer terug in de zee, waar het automatisch nieuwe CO2 uit de atmosfeer zal opnemen.”
Op kleine schaal heeft de techniek van SeaO2 zich al bewezen, stelt Brands. “We werken nu aan een proeffabriek die volgend jaar al 250 ton CO2 per jaar uit zeewater kan halen. Uiteindelijk willen we in 2035 jaarlijks een miljard ton CO2 uit het water halen. Op die schaal zou het ook kosteneffectief moeten zijn, wanneer de kosten voor de uitstoot van CO2 tenminste wat reëler worden dan de huidige 75 euro per ton”, verwacht Brands.
De effectiefste maatregelen kennen we nog niet
De derde categorie maatregelen valt zonder meer onder het kopje ‘futuristisch’ erkent Dolman. “Dat zijn de technieken die we nog niet in detail kennen, maar waar we wel onderzoek naar moeten gaan doen. In de Verenigde Staten worden daar al echt investeringsrisico’s voor genomen. Het zit een beetje in dezelfde categorie als kernfusie: we weten nog niet hoe we het voor elkaar moeten krijgen, maar potentieel is de winst daar wel het grootst.”
Dat uitgerekend een instituut voor zeeonderzoek het initiatief heeft genomen voor dit Arrhenius Programma ziet Dolman zelf als niets minder dan logisch. “Dit plan komt uit de koker van ons hoofd oceaanonderzoek, professor Gert-Jan Reichart. Van alle ‘biologisch beschikbare koolstof’, dus de C uit CO2, zit maar een procent of vijf in de atmosfeer. De rest zit in de wereldzeeën. Ook de extra warmte die wordt vastgehouden door alle CO2 die wij uitstoten komt voor meer dan 95 procent in de oceanen terecht. Als je dus naar oplossingen voor het klimaatprobleem zoekt, kom je vroeg of laat in de oceaan terecht”, zegt Dolman.
Hoe het Arrhenius-programma precies vorm moet krijgen, dat willen de initiatiefnemers de komende maanden gaan onderzoeken. Bij de oprichtingsvergadering waren niet alleen wetenschappers van KNMI en NIOZ betrokken, maar ook van de universiteiten uit Utrecht, Wageningen, Twente en Eindhoven, net als ambtenaren van verschillende ministeries, vertegenwoordigers van ngo’s en grote en kleine ingenieursbedrijven, van bouwer Van Oord tot een start-up als SeaO2.
Obstakel: het huidige politieke klimaat
“Arrhenius moet in ieder geval een loket worden waar iedereen die iets wil betekenen in de wereld van de negatieve emissies terechtkan”, hoopt Dolman. Ter financiering denken de initiatiefnemers dat enige vorm van publiek-private samenwerking noodzakelijk zal zijn. “Want het is nogal cynisch”, constateert Dolman droogjes. “We hadden een vooraanvraag voor subsidie ingediend bij het Nationaal Groeifonds, maar dat fonds is tot nader order on hold gezet. Ik zie dat geld eerlijk gezegd ook niet zo snel weer vrijkomen in het huidige politieke klimaat”, vreest Dolman. “Als je dan ziet dat een deel van het gereserveerde geld wel is gebruikt om uitgerekend de accijns op brandstof te verlagen, dan kan ik wel betere bestedingen bedenken om zowel het klimaat als de werkgelegenheid te helpen.”
Want uiteindelijk is het verwijderen van CO2 ook een economisch verhaal, benadrukt Dolman. “Met een prijs van momenteel 75 euro die bedrijven moeten betalen voor iedere ton uitgestoten CO2, kun je ook uitrekenen wat je verdient door die CO2 uit de atmosfeer te verwijderen. De potentiële verdiensten lopen wereldwijd al snel in de miljarden!”
Lees ook:
De ‘wilde geest’ die de CO2 -uitstoot aandrijft
Met zijn boek over CO2 schreef aardwetenschapper Han Dolman een biografie van de ‘wilde geest’ die het broeikasgaseffect aanzwengelt. ‘Ik verbaas me over de lichtzinnigheid waarmee mensen naar de ongeremde uitstoot van CO2 kijken.’
Reacties
Een reactie posten