Tata Steel staat er veel slechter voor dan gedacht: boven de fabriek pakken zich steeds meer donkere wolken samen
Tata Steel staat er veel slechter voor dan gedacht: boven de fabriek pakken zich steeds meer donkere wolken samen
De staalindustrie moet vergroenen – de plannen liggen klaar. Maar Tata Steel in IJmuiden staat er veel slechter voor dan gedacht. Dat zet de plannen onder grote druk. Terugblik op een roerige week.
is economieredacteur. Hij schrijft over de energietransitie.
I
n Groot-Brittannië nam de regering vorig weekend de bedrijfsvoering van een staalfabriek in Scunthorpe over. Premier Keir Starmer wil zo voorkomen dat de Chinese eigenaar de hoogoven uitzet, staalarbeiders hun baan verliezen en het VK voor import van staal geheel afhankelijk wordt van andere landen.
In Nederland is de overheid iets minder snel met steun voor de staalindustrie. Al meer dan drie jaar probeert de regering tot ‘maatwerkafspraken’ te komen met de staalfabriek van Tata Steel in IJmuiden, de grootste CO2-uitstoter van Nederland. Met zo’n deal zou Tata, in ruil voor enkele miljarden euro’s, extra snel verduurzamen zoals vastgelegd in het Groen Staal-plan. Dat zou de CO2-uitstoot in 2030 aanzienlijk verlagen (waarmee Nederland in dat jaar zijn klimaatdoel haalt) en de uitstoot van schadelijke stoffen snel terugbrengen.
Na talloze verwikkelingen gaf de Tweede Kamer vorig jaar april een mandaat aan de regering om zo’n deal te sluiten. Die zou er eind 2024 moeten zijn, was de intentie van het ministerie van Economische Zaken. Maar van witte rook is nog altijd geen sprake. Intussen pakken zich boven de fabriek in IJmuiden wel steeds meer donkere wolken samen. Neem alleen al de drie gebeurtenissen waarmee Tata deze week het nieuws haalde.
Maandag, 11.00 uur
‘Banen schrappen is geen plan’, staat er op het spandoek waarachter honderden staalarbeiders over het terrein van Tata Steel lopen. De medewerkers vinden het ‘onacceptabel’ dat hun directie een week eerder bekendmaakte dat een vijfde van alle banen in de staalfabriek verdwijnt.
Na een korte wandeling stopt de stoet bij het Dudokhuis, waar de directie van de staalfabriek kantoor houdt. Bestuursvoorzitter Hans van den Berg geeft via een megafoon een korte reactie op de eisen van het personeel.
Dat Tata zonder een uitgewerkt plan 1.600 arbeidsplaatsen moet schrappen, heeft alles te maken met de maatwerkafspraken, blijkt uit zijn woorden. Tata Steel is ‘dicht bij’ het sluiten van die overeenkomst, zegt Van den Berg. ‘Maar om een handtekening te krijgen, zullen we wel winstgevend moeten zijn en dat zijn we nu niet.’ Als het gaat om productiviteit (kosten per ton geproduceerd staal) zit Tata ‘achterin het treintje’ van Europese staalbedrijven. Van den Berg: ‘We moeten weer de locomotief worden.’
Dat de fabriek financieel in zwaar weer zit, is geen nieuws. Vorig jaar leed het bedrijf een gigantisch verlies en werd er al flink bezuinigd. Maar de oorzaken daarvoor leken vooral incidenteel (een uit de hand gelopen renovatie van een hoogoven) en buiten de macht van het bedrijf te liggen: een internationaal zeer lage staalprijs door dumping van Chinees staal, het wegvallen van de vraag van Duitse autobouwers en de Amerikaanse importtarieven.
Dat Tata Steel binnen Europa tot de financieel slechtst presterende staalbedrijven behoort, was nog niet zo duidelijk naar voren gekomen. Verschillende ingewijden bevestigden afgelopen week dat dit een serieus probleem is voor de maatwerkafspraken. De Europese Commissie wil namelijk wel de strategisch belangrijke staalindustrie in Europa beschermen tegen oneerlijke concurrentie uit China, maar wil ook voorkomen dat lidstaten met staatssteun de slechtste staalfabrieken van Europa overeind houden. Dat zou oneerlijke concurrentie zijn voor Europese fabrieken die er veel beter voorstaan.
Maandag, 16.30 uur
De vakbondsvlaggen zijn nog maar amper opgerold als er een pijnlijk bericht naar buiten komt over de beruchte Kooksgasfabriek 2. Die is ‘zo lek als een mandje’ kopt nieuwssite nu.nl. In de ‘KGF 2’ wordt steenkool ‘gekookt’ tot de zogenoemde ‘kooks’ die in de hoogovens samen met ijzererts tot vloeibaar ruwijzer versmelten. Het bakken van de kolen is een van de belangrijkste bronnen van vervuiling van Tata Steel. Bij ‘incidenten’ komen al jaren stinkende en kankerverwekkende paks en andere rommel vrij.
In december kwam de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied met een hard besluit over de fabriek. In een persbericht liet de OD weten dat het bedrijfsonderdeel zo vaak de milieuvergunning schendt dat de vergunning wordt ingetrokken als Tata de fabriek niet binnen een jaar op orde brengt.
Afgelopen weekend had Greenpeace – eindelijk – de twee documenten in handen gekregen die bij die beslissing horen. Althans, een deel daarvan. Want de Omgevingsdienst had, na een uitgebreid proces waarbij ook Tata betrokken was, de nodige passages zwartgelakt. Mede omdat die ‘bedrijfsgevoelig’ zouden zijn. Maar nu.nl ontdekte dat de gelakte zinnen gemakkelijk leesbaar gemaakt kunnen worden.
Het levert geen best beeld op. Van de 108 ovens blijkt er slechts op negen niets aan te merken. De rest vertoont mankementen. Binnen een jaar heeft de OD 380 zwarte rookpluimen gezien bij de KGF 2, waarbij dus stoffen vrijkomen die ‘zeer schadelijk zijn voor mens en milieu’. Bovendien neemt de dienst het Tata kwalijk dat het ‘calculerend en opportunistisch’ met de kapotte ovens omgaat.
Het document maakt duidelijk dat de KGF 2 een wrak is dat eigenlijk allang afgeschreven had moeten zijn. Dat stelt Tata voor drie onaantrekkelijke opties. Ofwel kapitalen investeren om de fabriek weer up-to-date te brengen. Ofwel de fabriek sluiten, wat door Hans van den Berg afgelopen jaren als financieel onmogelijk is bestempeld omdat het importeren van kooks veel te duur zou zijn.
Ofwel, en deze derde optie lijkt Tata vooralsnog te kiezen: procederen. Het wil door bezwaar en beroep aan te tekenen de sluiting van de fabriek zo lang mogelijk rekken. Maar deze keuze begint het bedrijf steeds meer op te breken. Er lopen inmiddels tientallen rechtszaken, beroepszaken en aangiftes met betrokkenen als Tata, omwonenden, milieuorganisaties en de overheid. Ook zijn er al tientallen dwangsommen ter waarde van honderdduizenden euro’s verbeurd.
Deze opstelling raakt uiteindelijk ook de maatwerkafspraken. Als de Omgevingsdienst en de provincie Noord-Holland Tata bestempelen als ‘calculerend en opportunistisch’, is dat immers geen aanbeveling om datzelfde bedrijf met vertrouwen voor enkele miljarden euro’s te ondersteunen.
Woensdag, 16.00 uur
Tweede Kamerleden hebben vier gezondheidsexperts uitgenodigd voor een korte hoorzitting. Aan tafel zitten vertegenwoordigers van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, de lokale GGD, het RIVM en Marcel Levi, president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen die de door de overheid opgerichte Expertgroep Gezondheid IJmond voorzit.
Onderwerp van gesprek is de Gezondheidseffectrapportage die onderdeel zou moeten uitmaken van de maatwerkafspraken. Zo’n ‘GER’ – een nieuw concept –moet de gezondheidseisen vaststellen die de overheid verbindt aan subsidie voor Tata Steel. Zulke gezondheidseisen zijn voor een meerderheid van de Tweede Kamer een harde voorwaarde voor staatssteun.
Tijdens de hoorzitting blijkt de GER nog lang niet in zicht. Dat gaat zeker nog een jaar duren, legt de vertegenwoordiger van het RIVM uit. Bovendien wil zowel de GGD als het RIVM niet de instelling zijn die de leiding heeft over het opstellen van zo’n rapportage.
Marcel Levi doet weinig moeite zijn frustratie te verbergen. Hij is van mening dat de wetenschap best een aantal eisen kan stellen die garanderen dat de nieuwe staalfabriek geen bedreiging zal zijn voor omwonenden. Maar de drie wetenschappers in overheidsdienst blijven onvermurwbaar.
Een dag later is Levi’s oordeel nog ondiplomatieker: ‘Dit is Nederland op zijn smalst. Ik zag naast mij drie ambtenaren die allemaal geen verantwoordelijkheid durfden te nemen. En er ontbreekt leiding vanuit het ministerie om één partij aan te wijzen en die duidelijke instructies te geven. Zo loopt alles hier vast.’
Intussen zitten de Tweede Kamerleden ermee. Zij hebben zich afgelopen jaren hard gemaakt voor de gezondheid van de omwonenden. Maar de zekerheid dat een deal met Tata die gezondheid garandeert, krijgen ze niet. Zowel parlementariërs van coalitie als van de oppositiepartijen zien tijdens de hoorzitting de discussie tussen de deskundigen met groeiende wanhoop aan.
Daarbij komt dat dit niet de eerste hoorzitting is waarbij experts twijfel zaaien over de maatwerkafspraken. Eind januari heeft een panel van financieel experts gewaarschuwd dat Tata een bodemloze put dreigt te worden. Zeker omdat de prijs van groene energie en waterstof in de toekomst in Nederland niet kan concurreren met die in andere delen van Europa, is de kans groot dat het Groen Staalplan van Tata structureel verlieslatend zou kunnen blijken. Waarom zou je in Nederland, met gebrek aan ruimte en technisch geschoold personeel, dat risico willen lopen, was hun retorische vraag.
Hoe nu verder?
Wat zegt zo’n weekje Tata-nieuws over de toekomst van het staalbedrijf in de IJmond?
Zowel vanuit Tata Steel als Den Haag klinken geluiden dat de onderhandelingen over de maatwerkafspraken ‘goed verlopen’. Hans van der Berg zei afgelopen week dus zelfs dat ze dicht bij een deal zijn.
Maar als de regering en Tata er inderdaad samen uitkomen en als Brussel die afspraken goedkeurt, dan moet uiteindelijk nog de Tweede Kamer instemmen. Die Kamerleden hebben de afgelopen week dus geleerd dat Tata Steel financieel een van de slechtst presterende staalfabrieken van Europa is. Dat de Omgevingsdienst het bedrijf bestempelt als ‘opportunistisch en calculerend’. En dat gezondheidsexperts niet binnen korte tijd zekerheid gaan geven over criteria waaraan Tata moet voldoen om de gezondheid van inwoners van de IJmond te garanderen.
Daarbij tikt nadrukkelijk de klok. Want de maatwerkafspraken zijn bedoeld om in 2030 aanzienlijk minder CO2 uit te stoten. Dat betekent dus dat de staalfabriek in iets meer dan vier jaar ingrijpend verbouwd moet zijn. Een opgave waarbij menig ingenieur de wenkbauwen fronst.
De grote vraag die de politiek zal moeten beantwoorden: zijn dit nog voorwaarden waaronder Nederland zo’n dure deal aandurft?
Reacties
Een reactie posten